Ρωμανός ο Μελωδός

Ο ΡΩΜΑΝΟΣ ΣΥΝΕΧΙΣΕ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ο κορυφαῖος ποιητής τῆς Ἐκκλησίας μας, γεννήθηκε στὴν Ἔμεσσαν, πόλη τῆς Συρίας. Έζησε στον 6ο μ.Χ. αιώνα επί βασιλέως Αναστασίου Α' ή κατ' άλλους τον 8ο αιώνα επί βασιλέως Αναστασίου Β'. Ήταν διάκονος στην Εκκλησία της Βηρυττού. Στη Κωνσταντινούπολη, όπου μετέβη διέμενε στα κελιά του ναού της Θεοτόκου του λεγομένου του Κύρου, που έκτισε τον Ναό.

Ο Άγιος Ρωμανός ο Μελωδός είναι από τους γνωστότερους ελληνικούς υμνογράφους του Βυζαντίου, απόδειξη της συνέχειας του Ελληνισμού. Απεκαλείτο "Πίνδαρος της Ρυθμικής Ποίησης». Άκμασε κατά τη "Χρυσή Εποχή" της βυζαντινής υμνογραφίας.

Σύμφωνα με ανώνυμο ύμνο ήταν Εβραϊκής καταγωγής. Στη Βηρυτό έκανε τις σπουδές του. Στην Κωνσταντινούπολη πήγε αρότερα και λειτούργησε στο ναό της Αγίας Σοφίας. Απέτυχε ως ψάλτης στον εσπερινό των Χριστουγέννων και αποσύρθηκε στη μονή τής Θεοτόκου των Κύρου. Εκεί, σύμφωνα με το Μηνολόγιο του Βασιλείου η Παναγία του έδωσε το χάρισμα της σύνθεσης ύμνων.

Ήταν άμουσος και μετρίας μορφώσεως, αλλά προσευχόταν με πόθο και παρακολουθούσε τις κατανυκτικές ολονυκτίες του ναού της Παναγίας του Κύρου και της Παναγίας των Βλαχερνών. Σε όραμα η Παναγία του έδωσε να φάει ένα τόμο χαρτί. Αμέσως αισθάνθηκε ένα βάρος μέσα του, ξύπνησε και γεμάτος θεία έμπνευση ανέβηκε στο ψαλτήρι την ημέρα των Χριστουγέννων και μετά την 6η ωδή έψαλλε το αθάνατο κοντάκιο: ''Η παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει", αφήνοντας άφωνους τους παρόντες, που δεν πίστευαν στ' αυτιά τους.

Η ποιητική αυτή επιφοίτηση παρέμεινε διαρκής στη φαντασία του Ρωμανού, που αναδείχθηκε γόνιμος μελωδός, με πλούτο ιδεών, ανυπέρβλητη πλαστικότητα φράσεως, μεστή δυνατή γλώσσα, θησαυρό αρμονίας ποικίλων και καλλιτεχνικών ρυθμών, όπως αναφέρους οι βιογράφοι του.

Κατά μία εκδοχή, τὴν νύκτα τῶν Χριστουγέννων ἔτυχε νὰ κοιμηθῇ πλησίον τοῦ ἄμβωνα. Τότε ἐμφανίσθηκε ἡ Θεοτόκος, καὶ τοῦ ἐπέδωσε εἰλιγμένο χαρτὶ («κόντος» καὶ «κοντάκιον»), τὸ ὁποῖο ἀφοῦ ἔφαγε ἀμέσως ἔγινε μουσικὸς καὶ καλλίφωνος, ἑνῶ ὁ ἴδιος ἦταν ἀηδὴς κατὰ τὴν φωνή. Ἀμέσως ἐποίησε τὸ «Ἡ παρθένος σήμερον».

Ἦταν τὸ πρῶτο του Κοντάκιον καὶ ἀκολούθησαν ἄλλα χίλια ἀπὸ τὰ ὁποῖα διακρίνονται καὶ τὰ ἑξῆς, «Ἐπεφάνῃ σήμερον», «Τὰ ἄνω ζητῶν», «Τὴν ἐν πρεσβείαις ἀκοίμητον Θεοτόκον», «Ὡς ἀπαρχὰς τῆς φύσεως» καὶ ἄλλα.

Συνέταξε ἐπίσης ὕμνους γιὰ τὶς Δεσποτικές, Θεομητορικὲς καὶ ἑορτὲς ἐπιφανῶν ἁγίων, καθῶς καὶ τὰ αὐτόμελα προσόμοια στιχηρὰ εἰς ἦχον πλάγιον β´ «Αἱ Ἀγγελικαὶ προπορεύεσθαι δυνάμεις». Ἔργο αὐτοῦ εἶναι καὶ ὁ ψαλλόμενος συγκινητικὸς ὕμνος «Ψυχὴ μου, ψυχὴ μου, ἀνάστα τὶ καθεύδεις;» τοῦ Μεγάλου Κανόνος. Ὁ Ρωμανὸς πρῶτος ἐποίησε καὶ τοὺς Οἴκους.

Ο βυζαντινολόγος καθηγητὴς Κρουμβάχερ ἐξέδωσε στὸ Μόναχο πολλὰ ἀνέκδοτα ἄσματα τοῦ Ρωμανοῦ καὶ ἄλλων, ἀπὸ χειρόγραφα τῆς βιβλιοθήκης τῆς Μονῆς τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου τῆς Πάτμου.

Ὑπὸ τὸ ὄνομα «Κοντακάριον» βρέθηκε στὴν βιβλιοθήκη τῆς Μόσχας ἑλληνικὴ χειρόγραφη περγαμηνή, ποὺ περιέχει Κοντάκια καὶ Οἴκους γιὰ ὅλο τὸν ἐνιαυτό, ἀλλὰ ὄχι καὶ ὅλα τὰ ἔργα τοῦ Ρωμανοῦ. Ἤδη δὲν γνωρίζουμε τὰ περισσότερα Κοντάκια τοῦ Ρωμανοῦ, γιατὶ αὐτὰ ἀντικαταστάθηκαν ἀπὸ τοὺς Κανόνες.

Ἐν χρήσει ὅμως παρέμεινε ὁ περιώνυμος τοῦ Ρωμανοῦ ὕμνος εἰς τὴν Γέννηση τοῦ Xριστoῦ, τοῦ ὁποίου ἡ πρώτη στρoφή ἀπήρτισε τὸ γνωστό Κοντάκιο τῶν Χριστουγέννων καὶ τὸ ὁποῖο μέχρι τὸν ΙΒ´ αἰῶνα ἐψάλλετo κατ᾽ ἔτος σὲ ἐπίσημα γεύματα ἀπὸ τοὺς ἐνωμένους χοροὺς τῶν λεγομένων Ἁγιοσοφιτῶν καὶ Ἀποστολιτῶν..

Σύμφωνα με το συναξαριστή ο Ρωμανός έγραψε χίλιες περίπου συνθέσεις. Διασώθηκε μόνο το ένα δέκατο. Πολυποίκιλα τα θέματά του. Ύμνησε όλους τους Αγίους και τις εορτές . Ανεξάντλητος στις συλλήψεις , γνωρίζοντας τον τρόπο να προσδίνει πρωτοτυπία ακόμη και στα πιο κοινά θέματα. Το άχαρο υλικό μπορούσε να το μετατρέψει σε ζωντανό πίνακα.

Η ποίηση του Ρωμανού του Μελωδού εκφράζει την ίδια την εποχή του, τους πόθους και τις ελπίδες εκείνων των ανθρώπων. Γι΄ αυτό και το έργο του δεν εξετάζεται μόνο από Θρησκευτικής άποψης ή λογοτεχνικής αλλά και ιστορικής και λαογραφικής.

Η γλώσσα του απλή, χωρίς στόμφους και όπου παρουσιάζεται ρητορική μακρολογία επειδή έτσι επιβαλλόταν από την ανάγκη των τότε λειτουργικών πλαισίων, αυτή γίνεται χωρίς να κουράζει. Γενικά οι φράσεις του περιέχουν μια πλαστικότητα, μεστή νοημάτων κατά μια άψογη τεχνική όπως παραδέχονται ειδικοί.

Ο Ρωμανός δε δίνει μέσα από το έργο του σαφείς πληροφορίες για τη ζωή του. Πέθανε το 560 μΧ. Η μνήμη του γιορτάζεται από τους Ορθόδοξους Χριστιανούς την 1η Οκρωβρίου

Ο Ρωμανός χάρισε στο ποιητικό είδος πού λέγεται εκκλησιαστικός Ύμνος την τελειότερη μορφή. Ο ϋμνος κυριαρχεί και σήμερα στην εκκλησιαστική ποίηση.

Ο Ύμνος αποτελείται από το Κοντάκιον (προσόμοιον ή κουκούλιον), τους Οίκους και το Εφύπνιον. Βασίζεται στο νόμο της Ισοσυλλαβίας και ομοτονίας. Μαζί με το ποιητικό κείμενο συνέθετε ο ίδιος και τη μουσική ή έδενε το νέο ποίημα πάνω σε παλιότερη μουσική σύνθεση. Θεματικά τα έργα του αναφέρονται περισσότερο σε γεγονότα της ζωής του Χριστού και σε ιερά πρόσωπα της Γραφής, όπως και σε βίους άγιων.