Η τραγωδία της Αθήνας

Η Loraux (2005) αναφέρει τον Θουκυδίδη που καταπιάνεται με την άγρια αναπαράσταση της στάσεως, την ακατανίκητη κίνηση προς το ξεπέρασμα των ορίων του τρομερού. Με την λέξη ‘ωμός’ χαρακτηρίζει την ουσία του εμφυλίου, η φρίκη του οποίου είναι σύμφυτη με τη ζωή του ανθρώπου σε πόλη. Ο ιστορικός δεν νοιάζεται για την επικαιρότητα, αλλά για τη γλώσσα διότι αναζητά την ‘αληθέστατη αιτία’. Χρησιμοποιεί τα συνειδητά για να μιλήσει για τα μη ορατά. Επιλέγει τα γεγονότα αναζητώντας στην πλοκή τους την ουσία τους.

Γράφει ο ιστορικός: «Έτσι, ο εμφύλιος πόλεμος βασίλευε μέσα στις πόλεις…Άλλαξαν ακόμη και τη συνηθισμένη σημασία των λέξεων (την ειωθυίαν αξίωσιν) σε σχέση με τα πράγματα, θέλοντας να δικαιολογήσουν τις ενέργειές τους»… Το θέμα είναι να μη «δοθεί ένα νέο όνομα στο πράγμα: ένα λάθος όνομα για να εκφράσει μια πραγματικότητα».

Loraux, N (2005) Η Τραγωδία της Αθήνας. Η Πολιτική μεταξύ Σκιάς και Ουτροπίας, Μετάφραση; Κ. Αλεξοπούλου, Σπ. Γεωργακόπουλος, 2007, Πατάκη, Αθήνα.

Άσμα ήρωικό και πένθιμο

Eκεί που πρώτα εκατοικούσε ο ήλιος,
Που με τα μάτια μιας παρθένας άνοιγε ο καιρός,
Καθώς εχιόνιζε απ' το σκούντημα της μυγδαλιάς ο αγέρας,
Κι άναβαν στις κορφές των χώρτων καβαλλάρηδες
Εκεί που χτύπαγεν η οπλή ενός πλάτανου λεβέντικου
Και μια σημαία πλατάγιζε ψηλά γη και νερό,
Που όπλο ποτέ σε πλάτη δεν εβάραινε
Μα όλος ο κόπος τ' ουρανού,
όλος ο κόσμος έλαμπε σαν μια νεροσταγόνα
Πρωί στα πόδια του βουνού
Τώρα, σαν από στεναγμό θεού ένας ίσκιος μεγαλώνει.

ΑΣΜΑ ΗΡΩΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΝΘΙΜΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΑΜΕΝΟ ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ

Οδυσσέας Ελύτης

Μονόγραμμα

I

Θα γυρίσει αλλού τις χαρακιές

Της παλάμης, η Μοίρα, σαν κλειδούχος

Μια στιγμή θα συγκατατεθεί ο Καιρός
Πώς αλλιώς, αφού αγαπιούνται οι άνθρωποι
Θα παραστήσει ο ουρανός τα σωθικά μας

Καί θα χτυπήσει τον κόσμο η αθωότητα

Με το δριμύ του μαύρου του θανάτου.

VII

Στον Παράδεισο έχω σημαδέψει ένα νησί

Απαράλλαχτο εσύ κι ένα σπίτι στη θάλασσα
Με κρεβάτι μεγάλο καί πόρτα μικρή

Έχω ρίξει μες στ’ άπατα μιαν ηχώ

Να κοιτάζομαι κάθε πρωί που ξυπνώ
Να σε βλέπω μισή να περνάς στο νερό

και μισή να σε κλαίω μες στον Παράδεισο.
θα πενθω παντα μ'ακους,

για σενα μονος στον παραδεισο.

Οδυσέας Ελύτης

Εμπός στο άγνωστο. Ποιος θέλει να πάρει τον λόγο;

Δεν έχει ποτέ υπάρξει πιο ατομικιστικό πολιτικό σώμα από την αρχαία Πόλη. Στη βουλή μπορούσε κανείς να σηκωθεί, να πάρει τον λόγο εάν εβούλετο και να μιλήσει, να διακριθεί. Μπορούσε να πάρει στα χέρια του τις συνθήκες της ζωής του.
Οι πανηγυρικοί ήταν εύκολοι. Αλλά ψευδείς λόγοι. Το να πάρεις τα βήμα στην αγορά ήταν δύσκολο. Έπαιρνες την ευθύνη των λόγων σου. Δεν μπορούσες να λες ό,τι θέλεις και να παρασύρεις τους άλλους σε λάθος αποφάσεις. Είχε συνέπειες ο λόγος σου.
Arendt, H. (1958) Η Ανθρώπινη Κατάσταση, 1986, Μετάφραση: Στ. Ροζάνης, Γ. Λυκιαρδόπουλος, Αθήνα, Γνώση

Οι δημόσιες λειτουργίες μας είναι πολιτικές με την αρχαία αίσθηση που γεννήθηκε στην Αθήνα όταν οι πολίτες της ανέλαβαν το δικαίωμα της ενεργούς συμμετοχής και του ελέγχουν των συνθηκών της ζωής τους. Η αδυναμία της θρησκείας τους – οι Έλληνες δεν πίστευαν σε ένα δόγμα που να δίνει τον νόμο – τους ανάγκασε να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους. Οι νόμοι ήταν κατασκευές – πλαίσια εξωτερικά που καθιστούσαν δυνατή την σύμπραξη και την συνομιλία των ατόμων. Οι Έλληνες πίστευαν ότι ο κόσμος (η τάξη που μας περιβάλλει) προέρχεται από το χάος. Απέναντι στον εξωτερικό κόσμο αντέταξαν την δημιουργικότητά τους και την αλήθεια. Έτσι ανέπτυξαν την αίσθηση του τραγικού. Οι Έλληνες ανέλαβαν να αντιπαραθέσουν στο τίποτα και στη σύγχυση του χάους την αλήθεια σκεπτόμενοι τις αναγκαίες σχέσεις – τους εγγενείς νόμους – που ενυπάρχουν και διέπουν το εσωτερικό των αντικειμένων της φύσης. Ανέλαβαν να αφαιρέσουν από το συγκεκριμένο το γενικό για να βρουν τους νόμους που διέπουν τις συνδέσεις όλων των πραγμάτων. Από αυτή την αναζήτηση άρχισαν τις πολιτικές τους δραστηριότητες με σκοπό να σκεφθούν τους εγγενείς νόμους που πίστευαν ότι διέπουν το εσωτερικό των κοινωνιών τους. Από τότε οι κοινωνίες αυτο-θεσμίζονται με τη μεσολάβηση της δημιουργικής φαντασίας και του ανα-στοχασμού, της σκέψης που επιστρέφει επί του εαυτού
Castoriades, C. (1982-83), Ce qui la fait la Grèce, D’Homère à Héraclite. Séminaires 1982-83, Editions du Seuil, Paris. Μετάφραση στα Ελληνικά: Ξ. Γιαταγάνας, 2004, Αθήνα, Εκδόσεις Κριτική

«Η… συνέλευση άρχιζε πάντα με ιερή πράξη. Οι ιερείς πρόσφεραν θυσία, ύστερα χάραζαν ένα κύκλο, ραντίζοντας το χώμα με νερό μέσα σ’ αυτόν τον ιερό κύκλο. Πριν πάρει το λόγο κάποιος ομιλητής, έλεγαν μια προσευχή μέσα στην απόλυτη σιωπή του συγκεντρωμένου λαού (Δημοσθένης). Συμβουλεύονταν επίσης τους οιωνούς και, αν παρουσιαζόταν στον ουρανό το παραμικρό άσχημο σημάδι, η συνέλευση διαλυόταν αμέσως. (Αριστοφάνης)…
Ας δούμε τώρα τον ελληνικό στρατό και ας πάρουμε για παράδειγμα τη μάχη των Πλαταιών. Οι Σπαρτιάτες είναι παρατεταγμένοι σε θέση μάχης, έχουν όλοι ένα στεφάνι στο κεφάλι και οι αυλητές παίζουν θρησκευτικούς σκοπούς. Ο βασιλιάς, λίγο πιο πίσω από τις τάξεις των στρατιωτών, σφάζει το θύμα. Αλλά τα σπλάχνα δε δείχνουν καλά σημάδια και η θυσία πρέπει να επαναληφθεί. Δύο, τρία, τέσσερα ζώα σφάζονται διαδοχικά. Ωστόσο, το περσικό ιππικό πλησιάζει, ρίχνει τα βέλη του, σκοτώνει έναν αρκετά μεγάλο αριθμό Σπαρτιατών. Οι Σπαρτιάτες στέκουν ακίνητοι, με την ασπίδα ακουμπισμένη στα πόδια, χωρίς να προφυλάσσονται καν από την επίθεση του εχθρού. Περιμένουν το σήμα των θεών. Τότε οι Σπαρτιάτες σηκώνουν τις ασπίδες, τραβούν τα ξίφη και νικούν. (Ηρόδοτος)».
Fustel De Coulanges, Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ, Εισαγωγή: Μ.Β. Σακελλαρίου, Μετάφραση: Λ. Σταματιάδη, Φιλολογική επιμέλεια: Θ. Πυλαρινός, Αθήνα 1991,Εκδόσεις ΕΙΡΜΟΣ, Σελ. 255-256

"Είναι αδήριτο χρέος μας η μη απάρνηση της ελληνικής γλώσσας, μητρικής του Ευρωπαϊκού πολιτισμού και η ανά τα ξένα έθνη προβολή της…."

Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος «Είναι χρέος μας η μη απάρνηση της ελληνικής γλώσσας».

Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;

Με τη λέξη «ελληνικότητα» σημαίνεται κάτι δυσήνιο από τον λογισμό. Η έννοια της ελληνικότητας, φορτισμένη συναισθηματικά, δεν έχει ακέραιη σαφήνεια στη συνείδηση και όσων ακόμη την επικαλούνται είτε προς χαρακτηρισμό έργων πολιτισμού είτε προς υπόδειξη τρόπου συμπεριφοράς και των λειτουργιών του πολιτισμού. Στα χρόνια της νεότητάς μου εκπροσωπούσαν την ελληνικότητα καλλιτέχνες, όπως ο Παρθένης, ο Πικιώνης, ο Κόντογλου, ενώ δεν έχει λησμονηθεί και ο κατ’ εξοχήν εξάγγελος της ελληνικότητας, ως αιτήματος, περικλής Γιαννόπουλος. Στο βιβλίο μου ‘Ελληνικά’ παρουσιάζω την αρχαιολληνική εκδοχή της ελληνικότητας – κατά τον Ηρόδοτο, «αποκρίθη εκ παλαιτέρου του βαρβάρου έθνος το ελληνικόν, εόν και δεξιώτερον και ευηθείης ηλιθίου απηλλαγμένον μάλλον».

Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τη «λέξη» και την αντίστοιχη έννοια «κάτι». Είναι και η πιο μεστή και η πιο κενή. Με αυτήν τη συνείδησ’ή μας φράσσει το μέσα της χάος, δεν αποφράσσεται όμως, αλλά παραμένει ανοικτή για όποιο νόημα. Υπάρχει στη συνείδηση το ¨κάτι» σαν γέφυρα νοηματική, ως επίτευγμα ήδη, αλλά και ως αφετηρία της ελευθερίας, καθώς είναι, ως «τι», όπως έγραψε ο Πλάτων, «γυθμνόν και απερημβμένο από των όντων απάντων».

Η υπέροχη εκδοχή του Έλληνα.
Λόγος σοβαρός για ‘υπέροχη εκδοχή του έλληνα» είναι δυνατός, αν κρίνουμε αμελητέα κάπως τα ηθικά ελαττώματα και αμαρτήματα πολλών Ελλήνων και στην Αρχαιότητα λκαι στη νεώτερη εποχή, και αν εμμείνομε στην έξαρση των ηθκιών χαρισμάτων και ιστορικών τροπάιων του ελληνικο΄θυ λαού, ιδαίτερα των εξαίσιβμν υπηρεσιών του προς την ανθρώπότητα. Περιορίζομαι να υπενθυμίσω κάτι έκδηλο: Στις γλώσσες των λαών της Ευρώπης οι πλείστες έννοιες του πολιτισμού εκφράζονται με λέξεις της ελληνικής γλώσσας, Αλλά και οι πλείστες καίριες έννοιες του φιλοσσοφικού στοχασμού των Ευρωπάιων είναι παραλλαγμένες κάπως έννοιες της ελληνικής φιλοσοφίας. Εξ ΄’αλλου, η γενιά μου των Ελλήνων το επτάμηνο 1940-1941, χρόνο κρίσμο για την εξέλιξη του πολέμου, έσωσε την ελευθερία των λαών της Ευρώπης.

………………………….
Με ποια ταυτότητα οι Έλληνες περιέρχονται στον σύγχρονο κόσμο;

Ω; Ευρωπαίοι, με ισοτιμία προς τους άλλους Ευρωπαίους, αλλά και με κάποιο ιδιαίτερο τίτλο οικειότητας προς αυτούς, ως εκπρόσωποι του έθνους-δημιουργού των εδραίων αξιών του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Είναι ότι συτμβαίνει κατ' ξοχήν στους μετέχοντες της ελληνικής παιδείας. Το έζησα και ο ίδιος στη Γαλλία, όπου είχα καταφύγει το 1967.

......................................

Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Είναι αδήριτο χρέος μας η μη απάρνηση της ελληνικής γλώσσας, μητρικής του Ευρωπαϊκού πολιτισμού και η ανά τα ξένα έθνη προβολή της….

...................................

πατριδογνωσία Της Αννας Γριμάνη 'Κ' ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 28 Σεπτεμβρίου 2008, Τεύχος 278

Πώς σου φαίνεται η ιδέα ότι όλα αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο εμάς δεν μας αγγίζουν; Δεν μας αφορούν;

Παράπλευρες απώλειες στο κυνήγι του κέρδους

"Ο Ιγνάσιο Ραμονέ πριν από μερικούς μήνες σε άρθρο του σημείωνε ότι το 2009 είναι πιθανό να αποδειχθεί καταστροφικότερο του '29, καθώς για πρώτη στη σύγχρονη ιστορία τρίς κρίσεις (χρηματοπιστωτική, ενεργειακή, επισιτιστική) εξελίσσονται ταυτόχρονα. Οι πρώτοι κραδασμοί του διαφαινόμενου οικονομικο-κοινωνικού σεισμού: Αύξηση των λομοκτονούντων κατά 75 εκατομμύρια μέσα σ' ένα χρόνο (930 εκατ. από 855), 36 εκατ. θάνατοι από την πέινα από τις αρχές του χρόνου, αυταρχικές κυβερνητικές πολιτικές, αθρόες μετακινήσεις απελπισμένων, διογκούμενη εξαθλίωση και εκτός Τρίτου Κόσμου: 28 εκατομμύρια - ένα δέκατο του πληθυσμού - έφτασαν φέτος στις ΗΠΑ όσοι διατρέφονται με δελτίο - πάνω από 39 δισ, δολάρια τον χρόνο ξοδεύει η αμεριακανικήκυβέρνηση σε συσίτια. Και να σκεφθεί κανείς, ότι μ 30 δισ. δολάρια, κατά τους υπολογισμούς του ΟΗΕ, θα μπορούσε να διπλασιαστεί η παραγωγή εδώδιμων στοον Τρίτο Κόσμο και να εξαλειφθεί η πείνα... Μια κρίση που δεν μοιάζει με τις προηγούμενες , αφού πλέον την προκαλούν: η κλιματική αλλαγή (συχνές πλημμύρες και ξηρασίες, άρα τεράστια μείωση της συγκομιδής), η παγκόσμια αύξηση της ζήτσης τροφίμων λόγω της αύξησης των εισοδημάτων γιγαντιαίων πληθυσμών, η χαμηλή παραγωγικότητα των φτωχών χωρών, η προώθηση της παραγωγής των βιοκαυσίμων σε ΗΠΑ και Ευρώπη... Είναι αλήθεια ότι την πείνα δεν τη γεννά η φύση, αλλά οι λανθασμένες αποφάσεις, οι εσφαλμένοι υπολογισμοί, η έλλειψη προνοητικότητας, τα δημαγωγικά μέτρα, οι πολιτικές των ισχυρών....Δεν είναι μια αναπότρεπτη μοίρα, μια παράλογη και άδικη κατάρα, αλλά η "παράπλευρη απώλεια" μιας πολιτικής επιλογής, ενός πολιτικού σχεδίου που ευνοεί τους πιο ισχυρούς στον παγκόσμιο οικονομικό ανταγωνισμό...".

ΑΝΤΙΛΟΓΟΙ της Τασούλας Καραϊσκάκη, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Παρασκευή 19 Σεπτεμβρίου 2008

Θυμάσαι που μας διάβαζε ένα διήγημα...

Να, έτσι ήταν

Όταν κανένα βράδυ μετά την δουλειά κατεβαίνω το δρόμο κάτω στο εμπορικό κέντρο και ακούω έναν πλανόδιο μουσικό να παίζει με το βιολί αυθόρμητα χαμογελώ και θυμάμαι τον δάσκαλο Σπύρο Μανωλόπουλο να βηματίζει μέσα στην τάξη σιωπηλός και να χαμογελά με κάτι που σκεφτόταν. Θυμάσαι που μας διάβαζε ένα διήγημα, πολύ γνωστού συγγραφέα... Ρωτούσαν έναν φτωχό αγωνιστή πώς ήταν ο αγώνας της ανεξαρτησίας και αυτός δεν αναγνώριζε κανένα στοιχείο του στους πανηγυρικούς, στις παρελάσεις, στις γιορτές, στις φανφάρες. Μια στιγμή άκουσε έναν άθλιο διακονιάρη στην άκρη του δρόμου να παίζει ένα γλυκό λυπημένο τραγούδι και ξαφνικά φωτίστηκε το πρόσωπό του και αγαλλίασε: Να έτσι ήταν… λέει σε αυτούς που τον ρωτούσαν πως ήταν η επανάσταση. Να έτσι ήταν ... η πραγματικότητα.

Το διάβασμα είναι κάτι δημιουργικό. Δίνει ένα πλαίσιο αναφοράς, όπου τα σύμβολα, οι λέξεις με τις οποίες επικοινωνούμε με τονε αυτό μας και με τους άλλους, αποκτούν πραγματικότητα. Τα πιστεύουμε. Δεν είναι λόγια του αέρα. Είναι αληθινά. Και μας βάζουν σε μια αναμονή κάτι καινούριου... Κάτι νέο θα έλθει.

Στην άκρη της Αράχωβας, μετά τα αλώνια στο προσκυνητάρι του Αη Γιώργη, στον δρόμο για το Σούβαλτο οι άνισες πλαγιές, δεν σου δίνουν την αίσθηση του ανοίγματος, της ανάτασης;

Που μνίσκεις; Τι χαλεύεις τώρα;

ΜΟΡΑΪΤΕΣ ΣΚΗΝΙΤΕΣ ΒΛΑΧΟΙ

Τσεκουραίοι, Τσιρικαίοι, Καλυβαίοι, Γκοκακαίοι, Κορδολαίοι, Φλιγκαίοι, Τσακουμακαίοι, Ντουλαίοι, Τσογκαίοι, Θανασουλαίοι, Σαρανταυγάδες, Μαμαλαίοι, Λυγκαίοι, Μπακογιανναίοι, Μακρυγιανναίοι, Καπινιάδες, Μαντζουτζαίοι, Βοϊδολαίοι, Κωνστανταραίοι, Καραχρησταίοι, Βαγγελακαίοι, Χανιάδες, Παπακωσταίοι, Λαβδαίοι, Ρεσταίοι, Μαγγιναίοι, Σμυρνιωταίοι, Παπουστσήδες, Γκογκολαίοι, Μαυρανασαίοι.

«Οι νομάδες κτηνοτρόφοι της Πελοποννήσου .... Στα διάφορα βιβλία και έγγραφα (ενοικιοστάσια, πωλητήρια) αναφέρονται σαν ‘βλαχοποιμένες’ ή σχέτο ‘ποιμένες’. Οι ίδιοι … αυτοπροσδιορίζονται σαν ‘σκηνίτες βλάχοι’. Σαν τόπο καταγωγής τους αναφέρουν την Πίνδο (Συρράκο, Άγραφα) απ’ όπου έφυγαν, στις αρχές του 19ου αιώνα, κυνηγημένοι από τον Αλή Πασά… Στην επανάσταση του 1821 συνέβαλαν σημαντικά στον αγώνα πρισφέροντας στρατιώτες και τρόφιμα γι αυτό ο Ιμπραήμ κατευθυνόμενος προς Κόρινθο είχε βάλει πρωταρχικό του στόχο να καταστρέψει τους ΄βλάχους’ και την κτηνοτροφία της Ζήριας… Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα ‘οι σκηνίτες βλάχοι’ βρίσκονταν στο απόγειο της δόξας τους. Κοπάδια με χιλιάδες γιδοπρόβατα, βαλμαδιά με εκατοντάδες άλογα, αμέτρητα παιδιά κι εγγόνια και χιλιάδες λίρες που θα τους επιτρέψουν αργότερα να κάνουν μεγάλες αγορές. Την δεκαετία του 1920 το κράτος, προσπαθώντας να περιορίσει τη ληστεία και την λιποταξία, τους υποχρεώσε να εγγραφούν στα μητρώα των κοινοτήτων προκειμένου να έχουν διακίωμα να νοικιάζουν λειβάδια. Επιπλέον άρχισαν να κάνουν αγορές σπιτιών και λιβαδιών σε ορεινές κοινότητες της Αχαϊας και Κορινθίας, των οποίων οι κάτοικοι είχαν ήδη αρχίσει να μεταναστεύουν στα παράλια του Κορινθιακού κόλπου από τα τέλη του 19ου αιώνα... Την δεκαετία του 1930 άρχισαν δειλά-δειλά ν΄ασχολούνται με την καλλιέργεια της γης. Καθοριστικός υπήρξε και ο νόμος του Μεταξά που απαγόρευε την υπερβόσκηση των δασών. Ο πόλεμος του 1940 και αργότερα ο εμφύλιος προκάλεσαν μεγάλες απώλειες ανθρώπων, ζώων, και χρημάτων και σήμαναν το τέλος της νομαδικής ζωής. Άρχισαν να εγκαταλείπουν την κτηνοτροφία, κατάργησαν την ενδογαμία, έβγαλαν τις φορεσιές και εγκαθίστανται, σαν γεωργοί πλέον, στα παραλιακά μέρη. Σήμερα, μόνο ένα ποσοστό του 25% ασχολούνται με την κτηνοτροφία, 50% με την γεωργία και 25% μ' άλλα επαγγέλματα κυρίως κρεοπωλεία, ψησταριές και καταστήματα γαλακτομικών προϊόντων. Το μεγαλύτερο μέρος των 'σκηνιτών βλάχων' έχουν εγκατασταθεί στην Κορινθία (50%), στην Αχαϊα (20%), στην Αργολία (10%), στην Ηλεία (15%) και (5%) στη περιοχή των Μεγάρων και Σαλαμίνας».

ΛΕΞΕΙΣ ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ

αγγειά=σκεύη, δοχεία - ανάχλιο=χλιαρό - βαβα=γιαγιά - βαλμάς=βοσκός αλόγων - βαρέματα=φορτία - βάτρα=φωτιά - γαλάραμα=βύζαγμα αρνιών - δοκήθηκα=κατάλαβα - έμασα=μάζεψα - κακάβι=τέντζερης - καλιάζω=ταιριάζω - λαλάς=θείος - λακινιά=κοπάδι αλόγων - μαργώνω=κρυώνω - ξεθάλι=μάσα - ποριά=πόρτα μαντριού - πρατίνα=προβατίνα - πυρομάχος=πέτρα της βάτρας - ρεκάζω=βελάζω δυνατά - σαρμανίτσα=κούνια, σειριά=γενιά - ταράφι=ομάδα, τσερέπα=γάστρα - φρετζάτο=εσωτερική αυλή, χαλεύω=ζητώ, χάρη=το έθιμο της αλληλοβοήθειας

Λεωνίδας Β. Πέτρου: Μοραίτες, Σκηνίτες, Κτηνοτρόφοι (Καραγκούνηδες, Καρακατσάνηδες, Ρουμελιώτες), Αίγιο 2007

«16 Αυγούστου, 8 το βράδυ, σας καλούμε για φαγητό και χορό στην Πλατεία του Αγίου Νικολάου»

Το τελευταίο party του καλοκαιριού στη Ράχωβα

«16 Αυγούστου, 8 το βράδυ, σας καλούμε για φαγητό και χορό στην Πλατεία του Αγίου Νικολάου» έγραφε με καλλιγραφικά κεφαλαία γράμματα η πρόσκληση των παιδιών.
Χαρούμενα τη μοίρασαν από πόρτα σε πόρτα σε όλες τις οικογένειες.
Η ανάμνηση από τα γλέντια των προηγούμενων χρόνων μας ενθουσίασε και περιμέναμε με ανυπομονησία τη βραδιά εκείνη.
Την ίδια νύχτα, κατά σύμπτωση, θα μεταμόρφωνε όλο το χωριό και η πανσέληνος του Αυγούστου.
Η προσφορά όλων με κάποιο φαγητό ή γλύκισμα, συνετέλεσε στο να στρωθεί ένα πλούσιο δείπνο.
80 και πλέον άτομα πήραμε τη θέση μας στα 6 τραπέζια, που τοποθετήθηκαν σε ορθή γωνία στην πιο ρομαντική τοποθεσία του χωριού, στην πλατεία έξω από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, κάτω από τον αιωνόβιο πλάτανο.
Τα παιδιά που παραθερίζουν στο χωριό μας, αυτοί οι μικροί πρωταγωνιστές, μας περιποιήθηκαν με τον καλύτερο τρόπο.
Τα χάρτινα τραπεζομάντιλα και τα απλά σερβίτσια τοποθετούνταν με μεγάλη χάρη και ευγένεια.
Αναψυκτικά, μπύρες, κρασί, όλα πλούσια. Βραστό βεργάδι, πατάτες ψητές, τυριά, σαλάτες, όλα ντόπια και αγνά, γέμισαν τα πιάτα μας.
Η βραδιά ήταν ζεστή, το ολόγιομο φεγγάρι γλιστρούσε στο βελούδο του στερεώματος, ρίχνοντας τις ασημένιες ακτίνες του σε κάθε σπιθαμή της γης.
Οι κασέτες για τη μουσική ήταν προσεκτικά διαλεγμένες από τα παιδιά κι εμάς τους μεγάλους. Δώσαμε τους πρώτους χορούς στα παιδιά, συνεχίσαμε για κάποιο διάστημα με τσάμικα και καλαματιανά για τους μεγάλους και μέχρι αργά το ξημέρωμα συνέχισαν οι μικροί με τα μοντέρνα της εποχής τους.
Φαγητά, ποτά, χορός. Ένα αποχαιρετιστήριο party που έχουν καθιερώσει τα παιδιά της Ράχωβας τα τελευταία χρόνια. Περνούμε εξαίσια. Μας μένει στην καρδιά ένα ακόμη ξεφάντωμα στην Εξοχή, κάτω από το θεόρατο πλάτανο της πλατείας του Αγίου Νικολάου.

Ελένη Ασημακοπούλου - Μανωλοπούλου

O δημόσιος κόσμος

Ο δημόσιος κόσμος συνδέεται με το ανθρώπινο τεχνούργημα, με τα κατασκευάσματα των ανθρώπινων χεριών, και με όσα συμβαίνουν μεταξύ εκείνων που κατοικούν από κοινού τον δημιουργημένο από τον άνθρωπο κόσμο. «Η συμβίωση μέσα στον κόσμο σημαίνει κατ’ ουσίαν ότι ένας κόσμος πραγμάτων βρίσκεται μεταξύ εκείνων που τον έχουν από κοινού, όπως ένα τραπέζι βρίσκεται μεταξύ εκείνων που κάθονται γύρω του. Ο κόσμος, όπως κάθε τι που βρίσκεται ‘μεταξύ’, συνδέει και συγχρόνως χωρίζει τους ανθρώπους». (σ. 78)

«Κάτω από τις συνθήκες ενός κοινού κόσμου, την πραγματικότητα δεν την εγγυάται κατά κύριο λόγο η ‘κοινή φύση’ όλων των ανθρώπων που την συνιστούν, αλλά μάλλον το γεγονός ότι, παρά τις διαφορές θέσεως και παρά την ποικιλία όψεων που προκύπτει, όλοι ενδιαφέρονται πάντα για το ίδιο αντικείμενο. Αν η ταυτότητα του αντικειμένου δεν είναι πλέον δυνατό να διακριθεί, καμιά κοινή φύση των ανθρώπων, και λιγότερο απ’ όλα ο αφύσικος κομφορμισμός μιας μαζικής κοινωνίας, δεν μπορεί ν’ αποτρέψει την καταστροφή του κοινού κόσμου, που συνήθως ακολουθεί την καταστροφή των πολλών όψεων, με τις οποίες εμφανίζεται στο ανθρώπινο πλήθος. Αυτό μπορεί να συμβεί κάτω από συνθήκες απόλυτης απομόνωσης, όπου κανείς δεν μπορεί πια να συμφωνήσει με κανέναν άλλο, όπως συμβαίνει συνήθως στις τυραννίες».(σ. 85)

Η Arendt παρατηρεί ότι την απώλεια της δημόσιας σφαίρας μαρτυρεί με σαφή τρόπο η απώλεια ενδιαφέροντος για την αθανασία. Παραθέτει τον Αριστοτέλη οποίος στα Ηθικά Νικομάχεια έγραψε: «Κατά την εξέταση των ανθρώπινων υποθέσεων δεν πρέπει κανείς … να εξετάζει τον άνθρωπο ως έχει, δεν πρέπει να εξετάζει τι είναι θνητό στα θνητά πράγματα, αλλά να στοχάζεται γι’ αυτά [μόνο] στον βαθμό που έχουν την δυνατότητα να καταστούν αθάνατα». Η Πόλις των Ελλήνων και η Res Publica των Ρωμαίων ήταν η εγγύηση κατά της ασημαντότητας της ατομικής ζωής. (σ. 85)

Arendt, H. (1958) Η Ανθρώπινη Κατάσταση, 1986, Μετάφραση: Στ. Ροζάνης, Γ. Λυκιαρδόπουλος, Αθήνα, Γνώση

Αλληθέστατη αιτία

"Είναι ολοφάνερο πράγματι, ότι ο ιστορικός Θουκυδίδης στοχεύει σε μια μορφή αλήθειας, που δεν είναι διόλου αποδεκτή ή αναγνωρισμένη από τους ιστορικούς ως επιδιωκόμενος σκοπός, δεν θέλει να ορίσει απλώς την αλήθεια των γεγονότων: η αλήθεια αυτή είναι μια ύψιστη απαίτηση και κατά κάποιον τρόπο προϋπόθεση. Θέλει μέσα από τα γεγονότα αυτά, να συγκρατήσει μόνο εκείνα όπου διακρίνονται βαθύτερες τάσεις. Το λέει στην περίφημη φράση - κεφάλαιο Α22 - όπου διευκρινίζει το είδος της αλήθειας, στην οποία αποβλέπει: 'Αλλά είμαι ικανοποιημένος αν το έργο μου κριθεί ωφέλιμο για όσους θελήσουν να έχουν ακριβή γνώση των γεγονότων που συνέβησαν και εκείνων που που θα συμβούν στο μέλλον, τα οποία, από την πλευρά της ανθρώπινης φύσης, θα είναι όμοια και παραπλήσια. Έγραψα την ιστορία μου για να μείνει αθάνατο κτήμα των ανθρώπων και όχι έργο επίκαιρου διαγωνισμού για ένα πρόσκαιρο ακροατήριο'. Για να υπάρξει αυτή η δυνατότητα, πρέπει να αναγνωρίσουμε στα γεγονότα που αφηγείται καταστάσεις γενικότερης φύσης, βαθειά ανθρώπινες τάσεις, εν ολίγοις αίτια που δεν είναι πάντοτε ορατά, αλλά συνιστούν ήδη ένα είδος πολιτικής φιλοσοφίας. Την διακρίνουμε στον τρόπο με τον οπίο ο Θουκυδίδης, αμέσως μόλις περιγράψει τα αίτια του πολέμου, αντιπαρέρχεται εκείνα που αποκαλεί περιστατικά και διαφορές, για να συγκρατήσει μόνο αυτό που ονομάζει αληθέστατη αιτία. Έτσι προβάλλει τον ρόλο δύο συναισθημάτων εξίσου θεμελιωδών, όπως ο πόθος της εξουσίας και η ανάγκη της ανεξαρτησίας - δύο ισχυρά συναισθήματα που απαντώνται σε ολόκληρο το έργο του".

Jacqueline de Romilly (2005) Η Έξαρση της Δημοκρατίας στην Αρχαία Αθήνα, Αθήνα, 2006, Μετάφραση: Μπ. Αθανασίαου, Κ. Μηλιαρέση, Graal/Το Άστυ σ. 51-52

Αυτά ήταν κάποτε εύφορα χωράφια

Θυμάσαι τις νύχτες του Αυγούστου, 1948-1955, που μαζεύανε το αραποσίτι; Τα χέρσα τώρα χωράφια ήταν κάποτε αγροί όπου καλλιεργούσανε στάρι και αραποσίτι. Τον Αύγουστο δεν ήταν η εποχή της συγκομιδής; Τον Σεπτέμβρη τρυγούσαμε τα αμπέλια. Τον Αύγουστο μαζεύμαε τα αραποσίτια. Θυμάσαι που μαζεύονταν άντρες και γυναίκες στα αλώνια; Και ξενυχτούσαν με πυροφάνια συλλέγοντας και καθαρίζοντας τα αραποσίτια. Πρώτα της μιας οικονένειας, μετά της άλλης, μετά της άλλης, όλοι μαζί, μια κοινότητα. Λέγοντας ιστορίες, κάνοντας αστεία, υπονοούμενα, και αυτοσχέδια τραγούδια. Με αλληλεγγύη. Με την χάρη της αλληλοβοήθειας. Βέβαια οι καταστολές των επιθυμιών και των συναισθημάτων ήταν καθεστώς σε μια αγροτική κοινότητα. Ήταν αιτία και αποτέλεσμα φόβου των ορμών. Αλλά εμείς δεν κρυφακούγαμε τα ζευγάρια; Δεν τολμούσαμε; Δεν παίζαμε; Τα μικρά παιδιά τα μάζευαν στην άκρη κάτι γιαγιάδες και τα κάθιζαν στους όχθους. Και όλο ιστορίες για διαμόνους μας έλεγαν. Θυμάσαι αυτό το φως από τις λάμπες εκείνες τις μαγευτικές νύχτες του Αυγούστου; Το φως που άναβε την επιθυμία να γνωρίσουμε. Και τον φόβο. Την λαχτάρα. Και την κατάφαση της ζωής. Βέβαια δεν ήταν τότε όλα καλά και τώρα είναι όλα άσχημα.

Αλλά τότε είχαμε αλώνια, αγορές, τρύγους, γιορτές όπου συναντούσαμε ο ένας τον άλλο. Πώς κατακερματίστηκε ο κοινωνικός μας ιστός;

Χορεύοντας με τις σκιές

Θυμάσαι τον παπα-Σωτήρη; Εκεί που χορεύει τώρα το κοριτσάκι της φωτογραφίας, ένα σούρουπο, το 1950, ο παπα-Σωτήρης έκανε βόλτες. Ελαφροπατούσε ανάμεσα στις σκιές των φύλων της μνήμης του. Μάλλον ήταν λίγο πριν από τον εσπερινό όπου λειτουργούσε. Όπου ψάλτης ήταν ο ένας εγγονός του, ο μεγαλύτερος. Και εκκλησσίασμα οι άλλοι εγγονοί του και ένα-δύο φίλοι τους. Σίγουρα θα ήταν πριν από τον εσπερινό. Γιατί αλλιώς ο παπα-Σωτήρης δεν θα ήταν εκεί. Θα δούλευε στα αμπέλια του. Από τον δρόμο περνούσε ο ένας εγγονός του και μια γυναίκα του χωριού. Ξαφνικά τον βλέπουν να αρχίζει να χορεύει μόνος του σιγο-τραγουδώντας. 'Παπούλη τοι κάνεις εκεί;' τον ρώτησε η γυναίκα εμφανώς σκανδαλισμένη. 'Όχι θα κάτσω να σκάσω' της απαντά. Ο εγγονός του πάντα θυμόταν και μας ιστορούσε με κάθε λεπτομέρεια αυτή την κινηματογραφική μνήμη. Έτσι καλύπτουμε άλλες μνήμες, οδυνηρές. Μνήμες απώλειας της αγάπης. Και μνήμες απώλειας αυτών που αγαπούσαμε. Είτε γιατί γιατί είχαν χαθεί για λίγο από τη ζωή μας. Είτε γιατί ήταν βαθειά θλιμένοι και είχαν χαθεί από τη ζωή τη δική τους. Και ενώ ήταν εκεί, απουσίαζαν, δεν ήταν εκεί ψυχικά να απαντήσουν. Ευτυχώς επέστρεφαν ζωντανοί... μέσα μας έμεναν ζωντανοί. Κάθε τόσο με αφορμή τον νόστο στην Ιθάκη μιας σχέσης ζωντανεύουν ξανά. Μας μιλούν ξανά τα βουβά ίχνη της μνήμης. Με μια διαυγή αντιληπτική τραυματική σωματικότητα... Η μνήμη όμως είναι η σκέπη μας. Κάτω από την σκέπη της παίζουμε με τις σκιές της. Παίζουμε ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν. Χορεύουμε με τις σκιές της μνήμης. Πάμε και εχόμαστε στο χωριό της παιδικής μας ηλικίας. Πάμε και ερχόμαστε στον χρόνο. Η μνήμη μας βάζει μέσα στον χρόνο, στις σχέσεις, στον κόσμο.

6 Ιουλίου 2008: Ο φετινός χορός του Συλλόγου «Ο Προφήτης Ηλίας» στη Ράχωβα

Το καλοκαίρι έχει για τα καλά μπει, ακόμα και στο πολύ ορεινό χωριό μας. Η Ράχωβα – Εξοχή είναι καταπράσινη από τις αρκετές βροχές του Μαΐου και Ιουνίου. Είναι στο σύνολο μια μεγάλη ανθοδέσμη από λογής – λογής υπέροχες πρασινάδες. Το έδαφός της, ένα καταπράσινο χαλί. Στολίδια, τα μεγάλα αιωνόβια ελάτια στο βάθος της, προς το Σαραντάπηχο και τα θεόρατα φυλλοβόλα πλατάνια, δρύες, μηλιές και καρυδιές, φυτεμένα παντού.
Τα νερά, δυστυχώς, της λείπουν. Οι βρύσες της έχουν σχεδόν στερέψει. Πίστευα πως με τα χιόνια, που κάποιο διάστημα έφτασαν φέτος το ένα μέτρο, θα είχε αλλάξει το περυσινό σκηνικό. Όμως ήταν το ίδιο λυπηρό. Ούτε σταγόνα οι βρύσες του Αϊ – Λιά, του Αϊ – Νικόλα, η Τρυγηνού, η λίμνη, τα ρυάκια της. Ένα ελάχιστο, φτωχό αυλάκι κυλούσε από τη λίμνη, που τη σκέπαζε η λάσπη, και προχωρούσε προς το κέντρο του χωριού.
Καμιά σχέση με το παλιό, ούτε και το προ δύο – τριών χρόνων χωριό. Όμορφο μεν, φτωχό όμως. Κάθε χωριό έχει σαν σήμα κατατεθέν του το νερό, πολύ, παγωμένο νερό. Όχι την ξηρασία και την πένθιμη σιωπή αντί του γάργαρου νερού. Η όμορφη ακουστική εικόνα από τους γλυκείς ήχους του κελαρυστού νερού, που νοσταλγούμε από τα παιδικά μας χρόνια, κάθε χρόνο τείνει να εξαλειφθεί. Ίσως είναι κι αυτό επακόλουθο της καταστροφής του πλανήτη…
Όμως, η Εξοχή, και με αυτήν την όψη, ξεφάντωσε την 6η Ιουλίου.
Είχε προγραμματιστεί χορός. Είχαν σταλεί οι προσκλήσεις με το λεπτομερές πρόγραμμα.
Κατά το ρηθέν «από Θεού άρχεσθε», ξεκινήσαμε με εκκλησιασμό και αρτοκλασία.
Ο ιερεύς της ενορίας μας λειτούργησε. Πήραμε το αντίδωρο και τον άρτο και βγήκαμε στο προαύλιο της εκκλησίας. Στρωμένα τραπέζια κάτω από τον τεράστιο πλάτανο, που σκεπάζει ολόκληρο το «προάστιο» του Αγίου Νικολάου, έγιναν ο τόπος για τη διασκέδασή μας.
Όλοι μακαρίσαμε το ευλογημένο δέντρο, που μας αναζωογονούσε με τη δροσιά του. Όλοι, και ιδίως αυτοί που ήλθαν από τους κάμπους, έπαιρναν βαθιές ανάσες, μαγεύονταν από το μεγαλείο της πλατιάς σκιάς και της ομορφιάς που χάριζε. Οι περισσότεροι προμηθεύονταν ένα σάλι, κάποιο πουκάμισο, το ζακετάκι ή το ελαφρύ μπουφάν. Η ζεστή μέρα που άρχισε, τώρα, το καταμεσήμερο, έγινε ευεργετικά δροσερή, σχεδόν ψυχρή, ό,τι καλύτερο γινόταν. Και αυτό, χάρη στον πλάτανο.
Σερβιρίστηκαν καφέδες με βουτήματα και ακολούθησε το Ραχωβίτικο ευωδιαστό κρασί, δώρο του Συλλόγου. Ακολούθησαν ντόπια φέτα, χωριάτικες σαλάτες, αναψυκτικά και το πεντανόστιμο ψητό αρνάκι. Το επιδόρπιο, τούρτα παγωτό και ποικιλία φρούτων.
Κάπως αργά και αφού το φαγητό είχε σερβιριστεί, έφθασε από την Αθήνα ο γνωστός καλλιτέχνης Τάκης Παπάς, απόφοιτος και διδάσκαλος τώρα της Σχολής του Σίμωνα Καρρά.
Μετά την προσευχή που μοιράστηκαν οι τρεις παρευρισκόμενοι ιερείς των γειτονικών χωριών, το ρίξαμε στο φαγοπότι.
Οι ίδιοι ιερείς άνοιξαν το χορό. Τα τσάμικα, τα καλαματιανά, τα παραδοσιακά, από το στόμα του εκλεκτού τραγουδιστή, έκαναν την ψυχή μας να χορεύει στην κυριολεξία. «Η ιτιά», «ο αμάραντος», «η Παπαλάμπραινα», το «Να ‘σαν τα νιάτα δυο φορές», χορεύτηκαν με λεβεντιά από τους συγκεντρωμένους. Χειροκροτήματα θερμά για τους χορευτές, για το μουσικό συγκρότημα, για κάθε λόγο και ανακοίνωση του «μελλοντικού προέδρου» του Συλλόγου, Χρήστου Καλύβα.
Ακολούθησε λαχειοφόρος αγορά που βοήθησε στα έξοδα της συγκέντρωσης και χάρισε σε πολλούς τη μικρή ή μεγάλη χαρά κάποιου δώρου. Εμείς αποσυρθήκαμε στις τέσσερις περίπου αλλά ο αντίλαλος της μουσικής στη Σκαλίτσα συνεχίστηκε μέχρι αργά το απόγευμα. Ήταν μια πολύ όμορφη διασκέδαση, κάτι σαν προεόρτιο του πανηγυριού μας του Αϊ – Λιά, στις 20 του ίδιου μήνα.
Συγχαίρω όλους του συντελεστές της διοργάνωσης, με πρώτες τις ακούραστες κυρίες Αμαλία Σταυροπούλου και Ελένη Κανελοπούλου.

Ελένη Ασημακοπούλου – Μανωλοπούλου

Αράχωβα το 1954

Πολύ πιο ζωντανή, πολύ πιο ανθηρή, πολύ πιο παραγωγική, με πολλούς κατοίκους και κατοικημένες οικίες ήταν παλιά. Ανθούσε η γεωργία. Καλλιέργειες από αρίστης ποιότητας σιτηρά και πάσης φύσεως κηπευτικά, ομόρφαιναν το χωριό και ικανοποιούσαν τις ανάγκες των κατοίκων του. Όλοι οι αγροί ήταν αξιοποιημένοι και το οπωροφόρα δέντρα ήταν άφθονα. Ευνοούνταν, εννοείται, από τα πλούσια, τότε νερά και τα πολλά εργατικά χέρια. Τώρα κυριαρχεί η κτηνοτροφία. Η λειψυδρία έχει φτάσει σε σημείο να στερούνται οι άνθρωποι και τα κοπάδια, ακόμα, το πόσιμο νερό. Μια εικόνα πανέμορφη, παλιά, υποφερτή μόνο μπορώ να πω, τώρα. Ο τουρισμός κάπως την πλουτίζει.Τα τελευταία χρόνια έχει μετατραπεί σε έναν κάπως τουριστικό τόπο, με ξένους κατοίκους και αρκετά καινούρια σπίτια. Οι συνοικίες, τα «προάστιά» της, όπως μου αρέσει να τα αποκαλώ, άλλαξαν μορφή. Το χωριό, βέβαια, είναι πάντα χτισμένο σε μήκος δύο περίπου χιλιομέτρων. Τα εβδομήντα σπίτια του διασκορπισμένα κατά μήκος και στο βάθος κάπου – κάπου του κεντρικού δρόμου. Με την είσοδό μας στο χωριό συναντούμε τα πρώτα οκτώ σπίτια του, σχεδόν ενωμένα, μια γειτονιά, το λεγόμενο «Κάτω Χωριό». Σε αυτό δεσπόζει το εξωκλήσι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ψηλά από το δρόμο, σε δενδρόφυτη τοποθεσία που το καθιστά σχεδόν αόρατο σε κάθε διερχόμενο. Είναι η Προστάτιδα του Κάτω Χωριού, η Προστάτιδα όλου του χωριού, η Προστάτιδα όλου του κόσμου. Όλο το Κάτω Χωριό είναι πνιγμένο στις καρυδιές, στις λεύκες και στα οπωροφόρα δέντρα. Από τα οκτώ σπίτια, που τα πρώτα χρόνια ήταν όλα γεμάτα και με ζωή, τώρα κατοικούνται μόνο δύο και αυτά από δύο μόλις άτομα το καθένα. Περνούσες ή, μάλλον, έμπαινες στο χωριό και σε καλωσόριζαν πολλοί μεγάλοι και παιδιά, με φωνές και γέλια. Άνοιγε η καρδιά σου. Τώρα σιωπή. Τα σπίτια, ντουβάρια κλειστά, στέκουν μόνα, ταλαιπωρημένα από τη φθορά του χρόνου και την εγκατάλειψη. Τα τωρινά ζευγάρια ή θα τα αναζητάς στα περιβόλια ή με τα κοπάδια στα λιβάδια. Πολύ όμορφη η εικόνα παλιά, πολύ θλιβερή τώρα. Ακολουθώντας ανηφορικά το δρόμο, μεσολαβεί μία απόσταση διακοσίων μέτρων, περίπου, χωρίς σπίτια και εν συνεχεία συναντάμε 5 – 6 σπίτια εκατέρωθεν του δρόμου. Είναι μια δεύτερη γειτονιά. Από τα σπίτια αυτά, τα τρία ανοίγουν για λίγες μέρες το καλοκαίρι. Κάποιος μπαίνει, κάποιος βγαίνει, έτσι, για κάποιο πότισμα και πάλι κλειστά. Βουβαμάρα κι εδώ. Ψηλά από το δρόμο αυτής της γειτονιάς είναι χτισμένο το εκκλησάκι το αφιερωμένο στη χάρη του Αγίου Αθανασίου. Διατηρείται σε άριστη κατάσταση ή, μάλλον, χρόνο με το χρόνο, γίνεται πιο όμορφο από τις φροντίδες και τις δωρεές της οικογένειας του Ραχωβίτη Σπύρου Γουμπούρου και των απογόνων του. Είναι ο Άγιος σε θαύμα του οποίου αποδόθηκε η σωτηρία του ιδίου και ενός από το τέσσερα παιδιά του. Ανοίγει κάποια φορά το καλοκαίρι και το επισκεπτόμαστε. Σε μικρή απόσταση, 100 με 200 μέτρα, από αυτή τη γειτονιά μπαίνουμε στο κέντρο της Ράχωβας. Εδώ είναι χτισμένα τα περισσότερα από τα 70 σπίτια όλου του χωριού. Δεσπόζει ο Άγιος Νικόλαος, η μητρόπολη τώρα. Τη χαρακτηρίζουν οι υπέροχες εικόνες και το θαυμάσιο τέμπλο. Στο προαύλιο της εκκλησίας είναι το ηρώο των πεσόντων και το κοινοτικό κτίριο. Στο ισόγειο του διωρόφου κτίσματος παλιά στεγαζόταν και το Δημοτικό Σχολείο. Από την εποχή που το σχολείο έκλεισε λόγω ελλείψεως μαθητών, το ισόγειο του κτιρίου της κοινότητας είχε λειτουργήσει σας καφενείο. Η ιδανική θέση του κάτω από τα πλατάνια και τις τρεχούμενες βρύσες δίπλα του, το καθιστούσε το καταλληλότερο μέρες του χωριού για το πανηγύρι του Αϊ – Λιά και τις άλλες τυχόν συγκεντρώσεις μας. Εδώ έγινε προ χρόνων και η σύσταση του Συλλόγου των Απανταχού Ραχωβιτών «Ο Προφήτης Ηλίας» και εδώ, μια φορά το χρόνο, γίνεται το πάρτι που αυτός διοργανώνει. Άκουσα πρόσφατα πως ίσως ο σύλλογος διαλυθεί και έτσι θα μειωθεί και η ψυχαγωγία μας κατά ένα μέρος. Ευτυχώς που τα τελευταία χρόνια στο χώρο αυτό τα παιδιά που παραθερίζουν στο χωριό, οργανώνουν ένα αποχαιρετιστήριο πάρτι για όλους μας. Περνούμε ένα όμορφο βράδυ. Η Κοινότητα τώρα απορροφήθηκε από το Δήμο και, έτσι, και το κτίριο αυτό έμεινε κλειστό. Ευτυχώς υπάρχει ακόμα ο πλάτανος και ο Άγιος Νικόλαος και μας συγκεντρώνουν αρκετές φορές τους μήνες του καλοκαιριού. Άλλα 300 μέτρα από το κέντρο και, αφού ανηφορίσουμε αρκετά, φτάνουμε στο άκρο του χωριού, στον Αϊ – Λιά, στη λίμνη, στις άλλες βρύσες, στον άλλο μεγάλο πλάτανο. Αρκετά παλιά σπίτια, πρόσφατα ανακαινισμένα, 4 –5 καινούρια και το δικό μας, 25 περίπου χρόνων, αποτελούν τη γειτονιά μας. Η ομορφιά εδώ φτάνει στο αποκορύφωμά της. Ακουμπάμε κυριολεκτικά στα βράχια, στα κατακόρυφα, απόκρημνα βράχια της γραφικής Σκαλίτσας. Η θέα από παντού σε μαγεύει. Όλα τα απέναντι χωριά φαντάζουν όμορφα, πνιγμένα στα έλατα, μέχρι το Σαραντάπηχο. Ο ήλιος σ’ αυτά αργεί να πέσει. Στη Ράχωβα έχει σχεδόν σουρουπώσει και το Σαραντάπηχο το λούζει ο ήλιος. Εγώ, προσωπικά, κατατάσσω αυτό το φαινόμενο στο άριστο κλίμα και προσανατολισμό του χωριού μας. Από νωρίς η δροσιά μας πλημμυρίζει, Είναι η περιοχή του Αϊ – Λιά με το εξωκλήσι που στέκει εκεί από το 1909. Πανηγυρίζει στις 20 Ιουλίου με ακολουθίες, αρτοκλασίες και πολλούς πιστούς. Θα τελειώσω με τους δύο κάθετους στον κεντρικό δρόμο στενότερους δρόμους. Ο ένας αρχίζει από το κέντρο του χωριού και οδηγεί στα ονομαστά «Ρουπιάνικα». Τα πρώτα χρόνια που παραθερίσαμε στη Ράχωβα, εκεί υπήρχαν πολλά σπίτια κατοικημένα, πλούσια νερά, μεγάλη βλάστηση. Τώρα είναι όλα σχεδόν ακατοίκητα. Η συνήθης πορεία των πραγμάτων (όλοι στις πόλεις) και κάποιος από τους τελευταίους σεισμούς, συνετέλεσαν σε αυτό το αποτέλεσμα. Τώρα βοηθάει και η παντελής έλλειψη νερών. Τα πανέμορφα ποτιστικά έχουν μείνει χέρσα και από πράσινο υπάρχουν μόνο μερικές καρυδιές και αυτές αρρωστημένες. Κάποιο καινούριο σπιτάκι έχει ξεφυτρώσει, ακατοίκητο, όμως, ακόμα, το τυροκομείο του Χρήστου Πετρόπουλου, κλειστό από χρόνια, το κοιμητήριο του χωριού και ο Αϊ – Γιάννης. Παλιά ήταν μία από τις τρεις ενορίες της σπουδαίας, τότε, Ράχωβας. Διατηρείται αρκετά καλά από τις συνεχείς φροντίδες και τις ανακαινίσεις. Κάθε χρόνο λειτουργείται στις 29 Αυγούστου στη χάρη του Αγίου. Από τη λίμνη του Αϊ – Λιά αρχίζει και άλλος δρόμος, που οδηγεί στην τελευταία γειτονιά του χωριού, τα γνωστά «Μιχαλέικα». Στην αρχή αυτού του «προαστίου», υπάρχει ρεματιά με άφθονη βλάστηση και αμέσως μετά οι Άγιοι Ταξιάρχες. Αξιόλογη εκκλησία και αυτή, ενορία κάποτε, είναι χτισμένη στον ίσκιο μια μεγάλης βελανιδιάς από την Ανατολή και ενός συμπλέγματος μέτριων πλατάνων από τη Δύση. Είναι ευρύχωρη εκκλησία με καλοδιατηρημένες άριστης τεχνοτροπίας παλαιές εικόνες, χειροποίητα ασημένια καντήλια, στασίδια από σκαλισμένο στο χέρι ξύλο και στις τρεις πλευρές, άξια λόγου από κάθε άποψη. Μια εκκλησία που θα ήταν για τον πολιτισμό της Ράχωβας στολίδι αν ο χρόνος και η αδιαφορία των ανθρώπων δεν την είχαν φθείρει τόσο. Τα πρώτα χρόνια, ο ιερέας του χωριού λειτουργούσε και των Αγίων Ταξιαρχών, στις 7 Νοεμβρίου, έστω και με πολύ κρύο, και κατόπιν κατέβαινε στην ενορία της Βαλκουβίνας. Δέκα χρόνια τώρα παρακολουθούσα την εκκλησία αυτή χωρίς κουφώματα και με χαλασμένη σκεπή, να βρίσκεται στο έλεος των καιρικών φαινομένων. Όταν και το εσωτερικό της άρχισε να καταστρέφεται, ευαισθητοποιήθηκε το εκκλησιαστικό συμβούλιο και με την οικονομική αρωγή συμπατριωτών, επισκεύασε τα κουφώματα και έφτιαξε νέα σκεπή. Συντηρήθηκε αρκετά. Τώρα την ανοίγει κάπου – κάπου κάποιος πιστός και την επισκεπτόμαστε. Τα περισσότερα σπίτια από τα παλιά Μιχαλέικα είναι κατοικημένα. Κάποιο καινούριο χτίστηκε πρόσφατα και το σπίτι του Παπα – Σωτήρη φαίνεται, ας πούμε, καλοστεκούμενο. Κάποια ανάλογη ή μεγαλύτερη καταστροφή υπέστη και ο παλιός Αϊ – Νικόλας, παλιά μητρόπολη της Ράχωβας. Βρίσκεται σε μια χαμηλή τοποθεσία του χωριού, κατάφυτη από κυπαρίσσια, πεύκα και ακακίες. Αγιογραφήθηκε με επιμέλεια και δαπάνη του Ραχωβίτη Πατριάρχη Ιεροσολύμων Δωσίθεου του 1706. Ο χρόνος και οι άπιστοι κατέστρεψαν τις αξιόλογες αγιογραφίες. Μετά και την κατασκευή του καινούριου Αγίου Νικολάου εγκαταλείφθηκε και από τους κατοίκους και κατέληξε σε ερείπιο. Τώρα δεν έχει μείνει τίποτα που να θυμίζει την αίγλη και το μεγαλείο της. Έχω ακούσει και για άλλες εκκλησίες που υπήρχαν πολύ παλιά στο χωριό. Ο Αϊ – Γιώργης, του οποίου υπάρχει ακόμα προσκυνητάρι, ο Άγιος Βλάσιος, ο Άγιος Τρύφωνας, η Φανερωμένη, η Αγία Παρασκευή. Από παλαιότερους κατοίκους έχω ακούσει για την ύπαρξή τους και την τοποθεσία που βρίσκονταν. Τελειώνω επισημαίνοντας πως η διαφορά της Ράχωβας από το 1954, που την επισκέφθηκα για πρώτη φορά, μέχρι σήμερα είναι όντως αισθητή. Πάντα ήταν όμορφη, ένα χωριό με όλες τις ιδιαιτερότητες των ορεινών χωριών, όμως πολύ αλλιώτικο παλιά, πολύ αλλιώτικο τώρα.

Ελένη Ασημακοπούλου - Μανωλοπούλου

Το όνομα δεν είναι δικό μας για να το χαρίσουμε

Το όνομα της Μακεδονίας δεν είναι δικό μας, των Ελλήνων, για να το χαρίσουμε στους Σλάβους γείτονές μας. Οι Έλληνες σήμερα δεν έχουν τα ίδια γονίδια με τους Αρχαίους Έλληνες αλλά έχουν την ίδια γλώσσα, την Ελληνική, με ρίζες χιλιάδων ετών. Έλληνες είναι για μας αυτοί που μετέχουν της Ελληνικής παιδείας. Τα ελληνικά ονόματα ανήκουν σε αυτήν την παιδεία. Εμείς αλλάξαμε τα σλάβικα ονόματα των χωριών μας και τους δώσαμε Ελληνικά. Ας μάθουν Ελληνικά και οι γείτονές μας ... αν μας ζηλεύουν ... αν δεν τους αρέσουν οι όμοιοί τους... Βέβαια ο Αλέξανδρος ήταν Έλληνας καθώς και οι πρόγονοί του, το λέει και ο πατέρας της ιστορίας, ο Ηρόδοτος όταν εξιστορεί πως ο βασιλιάς τους που είχε αναγκαστικά ακολουθήσει τον Πέρση βασιλιά στην εκστρατεία του εναντίον των Ελλήνων τους ειδοποίησε για τα σχέδια του εχθρού τους λέγοντας πώς το κάνει επειδή και αυτός είναι Έλληνας από Ελληνική γενιά. Το θέμα δεν είναι αυτό. Το θέμα είναι πως γίνεται η Ιστορία... Τα ονόματα βάζουν όρια στην έμφυτη παντοδυναμία μας. Ορίζουν το άπειρο και για αυτό είναι τραυματικά. Και για αυτό οι άνθρωποι τα διαστρέφουν ... για να ενισχύσουν την μεγαλομανία τους. Αυτό κάνουν όσοι τα απoσπούν από το πλαίσιο των σημασιών, το συγκείμενο των νοημάτων, των συνδέσεων της ιστορίας και το κρεμούν στον τοίχο σαν εικόνα. Πριν χρόνια μας έλεγαν ότι είναι γεωγραφικός προσδιορισμός η λέξη Μακεδονία. Σήμερα δεν δέχονται αυτόν τον προσδιορισμό διότι δεν θέλουν όρια στην μεγαλομανία τους. Επιθυμούν να γίνουν σαν τον Αλέξανδρο πανίσχυροι ... Και αποδίδουν στους Έλληνες δικές τους προθέσεις ... ότι αρνούμεθα το δικαίωμά τους να υπάρχουν. Δεν θα μας απασχολούσαν καθόλου αν δεν είχαν στον νου τους τη μεγάλη Μακεδονία ... την μεγάλη Ιδέα τους. Δεν είναι θέμα ευαισθησίας. Είναι θέμα αλήθειας. Η καταγωγή της αλήθειας είναι η ιστορία. Η αλήθεια είναι ιστορική. Μια κοινότητα αποκαθιστά τα γεγονότα μέσα σε ένα συγκείμενο συνδέσεων, μέσα σε συμφραζόμενα νοημάτων. Δεν είναι θέμα καταγωγής αλλά θέμα αγωγής. Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι δεν έχει σημασία από που κατάγεσαι αλλά αν είσαι άξιος της Πόλης. Αν κάνουμε τα στραβά μάτια θα το βρούμε μπροστά μας. Οι γείτονές μας είναι άξιοι της Πόλης; Είναι άξιοι όσο οι άλλοι αλλά όχι εις βάρος των άλλων.

Σωφρόνιος Δ' (1579-1608), και Θεοφάνης Γ'. (1608-1644)

Σωφρόνιος Δ' (1579-1608)

Ο Σωφρόνιος ο Δ' διέδεχθη τον θείο του Γερμανό στον θρόνο του πατριαρχείου των Ιεροσολύμων το 1579. Δραστήριος πατριάρχης εφρόντισε να εξασφαλίσει τις κτήσεις της Αγιοταφικής Αδελφότητας. Για να συλλέξει ερράνους πήγε αυτοπροσώπως στην Μολδαβίαν και την Βλαχίαν το 1581. Πήρε ως δώρο στην Αγιοταφική Αδελφότητα των μοναστήρι της Βλαχίας που καλείται Γκρούϊα. Το 1608 επιδή είχε κουρασθεί από το βάρος του μόχθου και των αγώνων υπερ του Παναγίου Τάφου παραιτήθηκε και διώρισε ως διάδοχόν του τον συγγενή του Θεοφάνη.

Θεοφάνης Γ’ (1608-1644)

"… εις των δραστηριοτέρων και ευφυεστέρων ιεραρχών της Σιωνίτιδος Εκκλησσίας, διελθών τον πατριαρχικό αυτού βίον εις διηνεκείς αγώνας και μερίμνας υπέρ των συμφερόντων του Γένους και των ιερών προσκυνημάτων. Διεδέχθη τον ένεκα γήρατος παραιτηθέντα Σωφρόνιον τον Δ’ (1579-1608), ήτο δε παρών κατά την εις τον πατριαρχικός θρόνον ανάρρησιν αυτού ο φίλος και συναθλητής του Κύριλλος ο Λούκαρις και ο Αντιοχείας Θεόδωρος. Ευρών το πατριαρχείον βεβαρημένον υπό δυσβαστάκτου χρέους και διαρκώς ενοχλούμενον υπό Λατίνων και Αρμενίων, μετέβη το 1609 εις Κωνσταντινούπολιν και δια δραστηρίων ενεργειών του έλαβε σουλτανικά βεράτια υπέρ των δικαιωμάτων του επί των Αγίων Τόπων και συνέλεξε και παρά ρων Χριστιανών χρήματα υπέρ του Ταμείου του Παναγίου Τάφου. Το 1619 μεταβάς εις Ρωσίαν εχειροτόνησεν πολλούς αρχιερείς και ενίσχυσε την δεινώς δοκειμασθείσα επί τινα χρόνον ορθοδοξίαν της χώρας εκ της ενεργείας των Ουνιτών, ιδίως εν τη νοτίω Ρωσία. Τω 1622 και πάλιν εις Κωνσταντινούπολιν μεταβάς και συνεργασθείς μετά του Λουκάρεως, έλαβε και παρά του Σουλτάνου Μουσταφά του Α’ (1622-1623) διάφορα βεράτια υπέρ τωνιερών προσκυνημάτων. Τω 1629 λιτανεύων εν τω Σπηλαίω της Βηθλεέμ συνελήφθη ταις ραδιουργίαις των Λατίνων υπό του Τούρκου διοικητού της Ιερουσαλήμ και εφυλακίσθη. Τω 1631 και πάλιν εις Κωνσταντινούπολιν μεταβάς έλαβεν και παρά του σουλτάνου Μουράτ του Δ’ (1623-1640) διάφορα βεράτια και το 1634 το διάταγμα του σουλτάνου τούτου το αναγνωρίσαν την πλήρη κυριότητα του πατριαραχείου Ιεροσολύμων επί των ιερών προσκυνημάτων. Μετά ταύτα ο Θεοφάνης δεινώς στενοχωρούμενος εκ του μ,εγάλου χρέους του πατριαρχείου, μετέβη εις Μολδοβλαχίαν και παρουσιασθείς προς τον Έλληνα ηγεμόνα Βασίλειον Βοεβόδαν και κρατών σχοινίον «Πνίξέ με με αυτό, τέκνον μου, είπε, δια να μη με πνίξωσιν οι Οθωμανοί χρειφιλέται του Αγίου Τάφου». Λαβών δε παρ’ αυτού τότε το μέγα ποσόν των 50.000 φλωρίων και παρ’ άλλων πολλάς άλλας δωρεάς υπερ του ταμείου του παναγίου Τάφου, απήλθεν εις Ιβηρίαν και αποκρούσας τας κατά της εκέι Εκκλησίας επιβουλάς των αλλοδόξων ενίσχυσε σπουδαίως την ορθοδοξίαν και της χώρας ταύτης. Και παρά του αδελφού και διαδόχου του Μουρ΄λατ Ιβραήμ του Α’ 91640-1648) κατόρθωσεν ο Θεοφάνης να λάβη διάφορα διατάγματα, οικονομικώς ανακουφίσαντα τον πανάγιον Τάφον. Εν Κωνσταντινουπόλει δε ευρισκόμενος ο πολύτλας πατριάρχης ούτος και υπέρ των οικίλων αναγκών της Εκκλησίας του αγωνιζόμενος, απέθανε τη 15 Δεκεμβρίου του 1544και δαπάναις των ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας ετάφη εν τη μοινή της Θεοτόκου Χάλκης. Ο Θεοφάνης κατά Ζαβίραν έγραψε Συνταγμάτιον κατά Λατίνων περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος, επιστολάς, κλπ ".


Εμμ. Γ. Παντελάκης
(Γυμνασιάρχης)


Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Παύλου Δρανδάκη (πρώην ΠΥΡΣΟΥ) Εκδοτικός Οργανισμός «Φοίνιξ».

Γερμανός, πατριάρχης Ιεροσολύμων (1543-1579)

Ο Γερμανός (1543-1579)

Διαδέχτηκε στον θρόνο του πατριαρχείου Ιεροσολύμων τον Δωρόθεο και άλλαξε τη ροή της ιστορίας του. Αφιέρωσε τις προσπάθειές του στην εύρεση πόρων για την ανόρθωση των προσκυνημάτων που είχαν εν πολλοίς καταστραφεί από τις επιδρομές των Μαμελούκων.

Ο Γερμανός γεννήθηκε στην Πελοπόνησησο (Αράχωβα). Συγγένευε με τον ¨οσιο Γεράσιμο της Κεφαλλονιάς τον οποίο και χειροτόνησε διάκονο και μετέπειτα σε πρεσβύτερο.

Ο γερμανός φοίτησε στη φημισμένη Σχολή της Μονής Φιλοσόφου (Στεμνίτσα), όπου υπήρχε πλούσια βιβλιοθήκη με χειρόγραφα. Νέος υπηρέτησε στην εκκλησία της Αναστάσεως. Έγινε μετά ηγούμενος της μονής Αγίου Σάββα.

Την Παλαιστίνη κατέκτησαν οι Τούρκοι το 1517. Ο σουλτάνος Σελήμ (1512-1528) ικανοποιημένος για την κατάκτηση της ιεράς πόλης αναγνώρισε με επίσημο φιρμάνι την πλήρη κυριαρχία των ελλήνων μοναχών επί του αγίου Τάφου. Από τότε οι Λατίνοι κυρίως αλλά και οι Αρμένιοι άρχισαν να αμφισβητούν την κυριαρχία των ελλήνων μοναχών. Η κατάσταση ήταν οικονομικά και οργανωτικά οικτρή. Υπήρχε φτώχεια, οι ναοί ήταν ετοιμόρροποι, δεν υπήρχαν ιερατικά σκεύη και ιερά άμφια. Ο Γερμανός άλλαξε αυτή την κατάσταση και έβγαλε την Εκκλησία των Ιεροσολύμων από το οικονομικό αδιέξοδο.

Τον 16ου αιώνα αναδιοργάνωσε το Πατριαρχείο, ίδρυσε και συγκρότησε την αγιοταφιτική αδελφότητα και τη ένωσε στενά με το Πατριαρχείο. Ανέλαβε την διακυβέρνηση της Αγιοταφιτικής αδελφότητας και την ανασυγκρότηση των πνευματικών δυνάμεων της Εκκλησίας Ιεροσολύμων. Μετασχημάτισε το παλαίφατο Πατριαρχείο σε ένα είδος μονής με τον ίδιον ως ηγούμενο.

Η μοναχική αδελφότητα των Αγιοταφιτών με τη νέα δομή της ανέλαβε ποιμαντορικά καθήκοντα, καθώς τις φριντίδες για τις ανάγκες του Πατριαρχείου. Τα προνόμια των Σέρβων μοναχών της Παλαιστίνης περιορίσθηκαν. Οι λαϊκοί απομακρύνθηκαν από τη διοίκηση και η αδελφότητα ανέλαβε τη συντήρηση του κλήρου, καθώς και την ίδρυση και την ανακαίνιση ναών, σχολείων, νοσοκομείων. Μόνο μέλη της αδελφότητας στέλλονταν ως επίσκοποι ή ηγούμενοι για την ποιμαντορία των επαρχιών και των μονών που ανήκαν στο Πατριαρχείο.

Ο πατριάρχης Γερμανός με σθένος απέκρουσε τις επιβουλές των Φράγκων και των Αρμενίων να οικειοποιηθούν τους ιερούς τόπους. Ταξίδεψε δύο φορές στην Κωνσταντινούπολη για να υπερασπιστεί τα δίκαια της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων στον σουλτάνο Σουλεϊμάν (1522—1560). Το 1566 έκανε έρανο και έσωσε οικονομικά τους Αγίους Τόπους μετά την λεηλαδία τους από τους Βεδουίνους.

Ο Γερμανός συνέχισε την επαφή των προσκυνημάτων με το Ελληνικό γένος. Ταξίδευσε συχνά σε διάφορες Ελληνικές πόλεις. Το ελληνικό γένος ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα. Πολλές μικρές και μεγάλες δωρεές, ιερά αναθήματα, κτήματα, μετόχια, μοναστήρια χαρίζονταν από τους προύχοντες Έλληνες, ακόμη και από απλούς χωρικούς και φτωχούς κληρικούς. Όσοι δεν είχαν χρήματα έστελναν στην αδελφότητα σιτάρι, λάδι ή άλλα αγαθά. Η επέκταση της κυριαρχίας των Τούρκων στην Παλαιστίνη επέτρεπε την ελεύθερη μετάβαση των προσκυνητών στα εδάφη του Αγίου Τάφου.

Οι Έλληνες θεωρούσαν καθήκον τους να προσκυνήσουν τον Άγιο Τάφο και να γυρίσουν στην Ελλάδα με τον τίτλο του προσκυνητή (χατζή). Όταν έφταναν στους αγίους Τόπους συναντούσαν μια θερμή υποδοχή και γίνονταν δεκτοί με μεγάλη πομπή. Η Αγιοταφική αδελφότητα απέκτησε έτσι μεγάλη δύναμη. Τα θέματα των προσκυνημάτων έγιναν θέματα του γένους. Υπερασπιστές τους ήταν οι οικουμενικοί Πατριάρχες, οι έλληνες ηγεμόνες, οι μεγάλοι διερμηνείς της Υψηλής Πύλης και οι προύχοντες των Ελλήνων.

Η αγάπη του γένους για τους Αγίους Τόπους καλλιεργήθηκε από:

1.τις συχνές επισκέψεις των πατριαρχών των Ιεροσολύμων στις ελληνικές πόλεις

2. το προσκύνημα των Ελλήνων στους Αγίους Τόπους

3. τις ιστορίες που αφηγούνταν τους αγώνες των Ελλήνων μοναχών κατά των εχθρών

Το 1545 ο Γερμανός συνεκάλεσε στην Κωνσταντινούπολη σύνοδο που επελήφθη θεμάτων σιμωνίας. Ο Διοσύσιος Β' (1546-1565) πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είχε κατηγορηθεί

για σιμωνία. Ο Γερμανός κάλεσε τους πορθόδοξους κληρικούς να τον καταδικάσουν. Αργότερα κατεδίκασε επίσης τον πατριάρχη Ιωάσαφατ Β' (1555-1565) για τις φιλενωτικές ενέργειές του.

Στην Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Παύλου Δρανδάκη (Νυν Πυρσού) Εκδοτικός Οργανισμός ‘Φοίνιξ’ ΕΠΕ… διαβάσαμε το εξαιρετικό άρθρο του Ε.Γ. Παντελάκη για τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Γερμανό (1543-1579):

«Παραιτηθείς ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Δωρόθεος μετά πατριαρχείαν 43 ετών, υπέδειξε διάδοχό του τον μοναχόν της μονής του Αγίου Σάββα τω 1543. Ο Γερμανός αναβάς εις τον πατριαρχικόν θρόνον, δεινώς μεν υπό ετεροθρήσκων και ετεροδόξων πελεμούμενον, προς μέγιστας δε οικονομικάς δυσχερείας παλαίοντα, πρώτον μεν διοργάνωσε την «Αγιοταφική Αδελφότητα» και στενώς συνέδεσε αυτήν μετά του πατριαρχείου, ώστε να μεριμνά ου μόνον περί των πνευματικών αλλά και περί των υλικών αναγκών του ποιμνίου. Έπειτα δε βλέπων ότι εκ της προηγηθείσης πεντηκονταταετούς επικρατήσεως των Μαμελούκων εν Παλαιστίνη τοιαύτη σύγχυσις και ανωμαλία και δυστυχία εν της εκκλησία των Ιεροσολύμων υπήρχεν, ώστε καιτα ενοριακά και τα επαρχιακά της όρια ήσαν ακαθόριστα και επένετο ο αριός πληθυσμ΄’ος της και γυμνοί πλέον ιερών σκευών και αμφίων ήσαν οι πλείστοι ναοί της, εμερίμνησεν ανενδότως προς καθορισμόν και εξασφάλισιν των ορίων της εκκλησίας, επεχείρησε δε ο ίδιος περιοδείας συλλέγων ελεημοσύνας υπέρ των πτωχών και χάριν επισκευών πλείστων ηρειπωμένων ναών και μονών. Διεξήγαγε μακρούς και δεινούς αγώνας προς τους Λατίνους και τους Αρμενίους, ων οι μεν πρώτοι δια των Μαρωνιτών, οι δε Αρμένιοι δια των Αβησσυνών προσεπάθουν να καταλάβωσι τα διάφορα προσκυνήματα του Αγίου Τάφου, διαθέτοντες δε άφθονο χρήμα και έχοντες την υποστήριξιν των ομοδόξων των βασιλέων ήσαν δυσκαταγώνιστοι. Αλλ’ ο μεγαλεπήβολος και ακατάβλητος γερμανός, προς υποστήριξιν των επί των επί του Αγίου Τάφου αρχαίων δικαιωμάτων της Εκκλησίας του, μετέβη δις εις Κωνσταντινούπολιν και ευγλώτως αναπτύξας τα διακαιώματα ταύτα εις τον Σουλτάνον Σουλεϊμάν τον Β’ (1520-1560) κατόρθωσε να λάβη παρ’ αυτού φιρμάνιον, δι ου ανεγνωρίζετο πλήρης κυριότης των Ελλήνων επί των ιερών προσκυνημάτων. Και επί του διαδόχου δε του Σουλεϊμάν, Σελήμ του Β’ (1520-1566) κατόρθωσε να λάβη παρ’αυτού φιρμάνια υπέρ του Έλληνος Πατριάρχου και της «Αγιοταφικής Αδελφότητος». ‘Ελαβε διάφορα μέτρα κατά των εν τη Παλαιστίνη ανυποτάκτων Σέρβων μοναχών και κατά των σφετεριστών Λατίνων, υφ’ ών δεκαζόμεναι αι επιτίπιοι τουρκικαί αρχαί σκανδαλωδώς επενέβαινον υπέρ αυτών κατά τους προς το πατριαρχείον αγώνας των. Εμερίμνησεν περί των σχέσεων Πατριαρχείου Ιεροσολύμων και αρχιεπισκοπής Σινά και κατόρθωσε να υπαχθή οριστικώς η αρχιεπισκοπή αύτη εις το κλίμα της Σιωνίτιδος Εκκλησίας. Τω 1566, εξ επιδρομής Βεδούνοων, περιελθούσης της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων εις δεινοτάτηνμ οικοπνομικήν θέσιν, ηναγκάσθη και πάλιν να ζητήση τα ελέη των απανταχού Χριστιανών και εν τη σχετική εγκυκλίω του έγραφε προς τοις άλλοις: ‘ουδεμίνα ανκωχήν ή συμπαθειαν ευρίσκομεν ποθεν, αλλά και αυτόν τον άρτον μετά δακρύων και οιμωγών πολλάκις εσθίομεν’. Ούτω δ’ εκ των διηνεκών κόπων και αγώνων και συχνών και μακρινών περιοδειών εξαντληθείς πλέον, απεσύρθη εκ του θρόνου τω 1579 ο αοίδιμος Γερμανός, όστις υπήγρξε εκ των μεγαλεπηβολωτάτων και δραστηριοτάτων πατριαρχών της καθόλου ορθοδοξίας, ‘όστις μετά την επί του προκατόχου αυτού επελθούσαν βελτίωσιν ηδυνήθη να διαγράψη την εφεξής ιστορικήν πορείαν της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων και της Αγιοταφικής Αδελφότητας’, κατά επιφανή ιστορικόν της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων, τόσν μεγάλην δ’ εθνικήν υπηρεσίαν προσέφερε δια της οργανώσεως και συνδέσεως της Αγιοταφικής Αδελφότητας και του πατριαρχείου, ώστε ‘άνευ του μεγαλεπήβολου τούτου έργου του Γερμανού περί στενού συνδέσμου του Γένους μετά του Αγίου Τάφου η ιστορία της ορθοδόξου Εκκλησίας των ιεροσλύμων θα έληγε τον δέκατο έκτον αιώνα κατ’ ανθρώπινους υπολογισμούς’, ως γράφει ο αυτός ιστορικός (βλ. Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου ‘Ιστορία της Εκκλησίας Ιεροσλύμων’ εν Αλεξανδρεία 1910).

Εμμ. Γ. Παντελάκης

(Γυμνασιάρχης)

Ο Γερμανός καταβεβλημένος από τους μακροχρόνιους αγώνες παραιτήθηκε και έβαλε στον θρόνο του πατριαρχείου τον ανεψιό του Σωφρόνιο Δ'. Αποσύρθηκε στην επισκοπή Λύδδης και Ρέμλης, όπου και απεβίωσε.

Νοταράς Χρύσανθος [1663(;), Αράχωβα Κορινθίας - 1731, Ιεροσόλυμα]

Διαβάσαμε για τον πατριάρχη Χρύσανθο στη «ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΑΥΛΟΥ ΔΡΑΝΔΑΚΗ (ΠΥΡΣΟΥ), Τόμος ΚΔ’, σ. 739:

Χρύσανθος Νοταράς (1707-1731)

«Εκ της μεγάλης οικογενείας Νοταρά της Κορινθίας καταγόμενος, εσπούδασε δαπάναις του θείου του Δοσίθεου πατριάρχου Ιεροσολύμων κατ’ αρχάς εν Kωνσταντινουπόλει, κατόπιν δ’ εν Παταβίω συνεπλήρωσε τας θεολογικάς και φιλολογικάς σπουδάς του, και έπειτα εις Παρισίους εσπούδασε μαθηματικά και αστρονομίαν. Μετά τας σπουδάς του, περιηγηθείς διαφόρους της Ευρώπης πόλεις, εγνώρισε πολλούς σοφούς άνδρας και εν τέλει, μεταβάς εις Ιεροσόλυμα, ενεγράφη εις της Αγιοταφικήν Αδελφότητα. Τω 1702 εχειροτονήθη μητροπολίτης Καισαρείας της εν τη Παλαιστίνη και τω 1707 διεδέχθη εν τω Ιεροσυλιτικώ θρόνω τον αποθανόντα θείον του. Ο Χρύσανθος πρώτον μεν συνεκάλεσε σύνοδον, ήτις επισκοπάς τα ς μητροπόλεις, αρχιεπισκοπάς και επισκοπάς του κλίματος του πατριαραχείου Ιεροσολύμων, έπειτα δε εκανόνισε τας σχέσεις των Αρμενίων και των άλλων ετεροδόξων κατά τας εν τω ναώ της Αναστάσεως τελετάς, έκτισε νοσκομείον εν Ιεροσολύμοις και σχολέιον και ξενώνα χάριν των προσκυνητών εν Ιόπτη, επεσκεύασε και εκαλλώπισε πολλούς ναούς και μοναστήρια. Μεταβάς εις Κωνσταντινούπολιν, υπερεμύνθη μετά σθενους των διακαιωμάτων της Αγιοταφικής Αδελφότητας κατά των αρπακτικών προσπαθειών των Λατίνων, έλαβε περί τα 20 σουλτανικά διατάγματα προς διευθέτησιν…διαφόρων υποθέσεων του θρόνου του, ανακαίνισεν τον τρούλλον του αγίου τάφου και τον ναόν της Αναστάσεως, περιήλθε τας επαρχίας του οικουμενικού θρόνου προς συλλογήν ερράνων υπέρ των αναγκών του Παναγίου Τάφου και έλαβε πλουσίας δωρεάς παρ’ ηγεμόνων. Παραστάς εις την εν της Κωνσταντινουπόλει τω 1722 συγκροτηθείσανβ κατά των λατινικών καινοτομιών σύνοδον, συνέταξε τα πρακτικά αυτής, τω 1725 εν Σμύρνη ευρισκόμενος εξέδωκε καθαίρεσιν του λατινόφρονος πατριάρχου Αντιοχείας Σεραφείμ και προς αυτόν δε τον πάπαν Ιννοκέντιον τον ΙΓ’ (1721-1724) έγραψεν επιστολήν καταγγέλων τους ταράττοντες την ειρήνην των Χριστιανών της Παλαιστίνης Λατίνους καλογήρους, «οίτινες αγωνίζονται τη δοκήσει μεν τάχα προς οικοδομήν ψυχών, τη δ’ αληθεία δια των έργων εις απώλειαν αυτών». Λαμπρύνας δε τον Ιεροσυλιμικόν θρόνον επί 24 έτη, απέθανε τω 1731 και κατέλιποε τα εξής έργα: «Λόγος περί ιεωροσύνης», «Συνταγμάτιον περί των οφικίων της του Χριστού αγίας Εκκλησίας» (εν Βουκουρεστίω 1715), ¨Εισαγωγή εις τα γεωγραφικά και σφαιρικά» (εν παρισίοις 1716), «Διδαχή ωφέλιμος περί μετανοίας και εξομολογήσεως» (εν Βουκουρεστίω 1724), «Ιστορία και περιγραφή της Αγίας Γης και της αγίας πόλεως Ιερουσαλήμ» (εν Βενετία 1728), «Εγχειρίδιον περί της κατ’ εξοχήν υπεροχής της αγίας πόλεως της Ιερουσαλήμ» (εν Βουκουρεστίω 1728), «Τύποι ελληνικών προσηγοριών» (εξεδόθη εν τω 1α’ τόμω της Έλληνικής Βιβλιοθήκης του Φαβρικίου). Ο Χρύσανθος εξέδωκε και το πολυτιμότατον έργον του θείου του Δοσιθέου ¨Περί των εν Ιεροσολύμοις πατριερχευσάντων» μετά προλεγομένων και σημειώσεων (εν Βουκουρεστίω 1715), μετά θάνατον δ’ αυτού εξεδόθησαν υπό του διαδόχου του Μελετίου εν Βενετία 1734 τινές των ομολιών του, άλλαι δ’ αυτού ομιλίαι και πραγματίαι και πάμπολλα επιστολάι είναι εισέτι ανέκδοτοι.

Εμμ. Γ. Παντελάκης


Στο Inrernet κυκλοφορεί επίσης μια μελέτη των Ε. Αμυγδαλάκη και Α. Παρασκευοπούλου για τον πατριάρχη Χρύσανθο Νοταρά. Την αντιγράφομε εδώ για να τη διαβάσουν οι Αραχωβίτες που επιθυμούν να συνδεθούν με την ιστορία τους [Αράχωβα Κορινθίας λεγόταν τότε η μετέπειτα Αράχωβα Φελλόης και νυν Εξοχή Αιγείρας]:

Ιεράρχης, συγγραφέας και θεολόγος, ο Χρύσανθος Νοταράς ανέπτυξε ενεργό δράση στον ευρύτερο εκκλησιαστικό χώρο της χριστιανικής Ανατολής επιτυγχάνοντας να επηρεάσει και τις σύγχρονές του πολιτικές εξελίξεις. Διετέλεσε πατριάρχης Ιεροσολύμων για 24 περίπου χρόνια, διάστημα κατά το οποίο εργάστηκε με ζήλο για τα συμφέροντα των Ορθοδόξων και την πνευματική τους πρόοδο.
Καταγόταν από την πλούσια κι επιφανή οικογένεια των Νοταράδων στην Κορινθία. Είχε θείο από την πλευρά της μητέρας του τον πατριάρχη Ιεροσολύμων Δοσίθεο κι αδελφό το Νεόφυτο Νοταρά, μετέπειτα αρχιμανδρίτη κι επίσκοπο του Παναγίου Τάφου στα Ιεροσόλυμα. Το κοσμικό του όνομα παραμένει άγνωστο [ΘΗΕ, 1968: 387].
Διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα στην πατρίδα του. Πολύ νωρίς τέθηκε -από κοινού με τον αδελφό του Νεόφυτο- υπό την προστασία του θείου του Δοσιθέου, με δαπάνες του οποίου μετέβη στην Κωνσταντινούπολη για σπουδές. Από το 1681 φοιτεί στην Πατριαρχική Ακαδημία, όπου παρακολουθεί μεταξύ άλλων και μαθήματα αριστοτελικής φιλοσοφίας από τον Σεβαστό Κυμηνίτη [ΘΗΕ, 1968: 387]. Μετά την ολοκλήρωση της εγκύκλιας μάθησής του, το 1684, χειροτονείται ιεροδιάκονος κι αναλαμβάνει να εκτελεί αποστολές για την στήριξη των ορθόδοξων ιερών προσκυνημάτων στα Ιεροσόλυμα και την προάσπιση των συμφερόντων της εκεί χριστιανικής αδελφότητας έναντι των Καθολικών διεκδικητών [ΕΕΕ, 1988: 477].
Έτσι, στα 1686/7 τον συναντάμε να περιοδεύει ως απεσταλμένος του Δοσιθέου στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, ενώ από τον Μάιο του 1693 και για τρία περίπου χρόνια βρίσκεται στην Μόσχα. Εκεί, παράλληλα με τη δράση του ως αντιπροσώπου του πατριαρχείου Ιεροσολύμων ενδιαφέρεται για την ίδρυση τυπογραφείου και την αναδιοργάνωση της τοπικής ελληνοσλαβικής σχολής [ΘΗΕ, 1968:387].
Μετά το πέρας της αποστολής του στάλθηκε από το θείο του σε πανεπιστήμια της δυτικής Ευρώπης για σπουδές ανώτερου επιπέδου. Θα μεταβεί αρχικά στη Βιέννη με σκοπό να έρθει σε επαφή με τον εγκατεστημένο εκεί Έλληνα έμπορο Νικόλαο Καραγιάννη κατόπιν συστάσεων του ηγεμόνα της Βλαχίας Κωντσταντίνου Μασαράμπα. Στη συνέχεια με ενδιάμεσο σταθμό τη Βενετία κατευθύνεται προς την Πάδοβα για να εγκατασταθεί τελικά στην πόλη στις αρχές του 1697 [ΘΗΕ, 1968: 387]. Φοιτεί στο Πατάβιο για τρία περίπου χρόνια και παρακολουθεί τις διαλέξεις του Νικολάου Κομνηνού του Παπαδόπουλου, καθηγητή της νομικής, που τότε δίδασκε κυρίως κανονικό δίκαιο. Με τον τελευταίο πρόκειται να συνδεθεί φιλικά, όπως φαίνεται και από το πλήθος των επιστολών που ανταλλάσουν έκτοτε.
Γύρω στα 1700 μεταβαίνει στο Παρίσι για να συνεχίσει τη φοίτησή του στο τοπικό πανεπιστήμιο. Εκεί παράλληλα με τα φιλοσοφικού και θεολογικού περιεχομένου μαθήματα διδάσκεται και μαθηματικά από τον αστρονόμο Ιωάννη-Δομίνικο Κασίνη (Cassini). Κατά την παραμονή του στη γαλλική πρωτεύουσα εισέρχεται στον κύκλο των Γάλλων λογίων και γνωρίζεται με τους φιλελεύθερους θεολόγους Dupin και Natalis Alexandre και κυρίως με τον Ιησουϊτη M. Lequien, στον οποίο παρείχε πληροφορίες για την συγγραφή του έργου του Χριστιανική Ανατολή [ΘΗΕ, 1968: 388].
Τον Σεπτέμβριο του 1700 βρίσκεται στη Βλαχία, ενώ τον Φεβρουάριο του επόμενου χρόνου επισκέπτεται εκ νέου τη Ρωσία για να μεταφέρει στον Μεγάλο Πέτρο τις απόψεις του Δοσιθέου για τη στάση που πρέπει να κρατήσουν οι Ρώσοι έναντι των Τούρκων σχετικά με το ζήτημα των ιερών προσκυνημάτων του Παναγίου Τάφου. Αναχωρεί από την Μόσχα με πλούσια δώρα τον Ιούλιο του 1701 και μέσω Κιέβου κατευθύνεται προς το Βουκουρέστι. Εκεί πρόκειται να αναλάβει για κάποιο διάστημα την εκπαίδευση των παιδιών του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, με τον οποίο ο Χρύσανθος -όπως και ο θείος του- διατηρούσαν στενούς δεσμούς. Τον Απρίλιο του 1702 χειροτονείται από τον Δοσίθεο μητροπολίτης Καισαρείας [ΘΗΕ, 1968: 388].
Κατά την περίοδο 1704-7 διαμένει τον περισσότερο καιρό στην Κωνσταντινούπολη και μετά το θάνατο του Δοσίθεου στις αρχές του Φεβρουαρίου του 1707, τον διαδέχεται στον πατριαρχικό θρόνο των Ιεροσολύμων ύστερα από ομόφωνη απόφαση της ενδημούσας συνόδου [Σάθας, 1868: 432]. Την εκλογή του ακολουθεί διετής σχεδόν περιοδεία του σε Βλαχία και Μολδαβία, όπου διενεργεί εράνους για την ενίσχυση του Παναγίου Τάφου κι επιθεωρεί τις περισσότερες από είκοσι μονές που είχαν παραχωρηθεί στο Πατριαρχείο των Ιεροσολύμων.
Προς τα τέλη του 1708 φτάνει στην Παλαιστίνη και τον επόμενο χρόνο συγκαλεί τοπική σύνοδο για να διευθετήσει ζητήματα ιεραρχίας και τάξης στους κόλπους του πατριαρχείου. Από το 1710 έως το 1718 εμπλέκεται σε επίμονες διαπραγματεύσεις διεκδιδώντας για τους Ορθοδόξους τα ιερά προσκυνήματα των Ιεροσολύμων, που από το 1689 κατείχαν οι Καθολικοί. Με την παρέμβαση τρίτων (συγκεκριμένα του Ρώσου πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Τολστόι και κυρίως του ηγεμόνα της Βλαχίας Α. Μαυροκορδάτου) επιτυγχάνει, τελικά, να αντιταχθεί στα γαλλικά σχέδια με την έκδοση ευνοϊκών για τους Ορθοδόξους σουλτανικών διαταγμάτων [ΘΗΕ, 1968: 388].
Από το 1720 και για τα επόμενα έξι χρόνια διενεργεί περιοδίες σε επαρχίες της Μικράς Ασίας, σε νησιά του Αιγαίου και την Παλαιστίνη συγκεντρώνοντας χρήματα για την κάλυψη των αναγκών της εκκλησίας των Ιεροσολύμων. Το μεγαλύτερο μέρος των εισφορών δαπανά για την επισκευή του μετοχίου του Παναγίου Τάφου στην Κωνσταντινούπολη, που είχε καταστραφεί από πυρκαγιά. Παράλληλα συμβάλλει και στον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης του μετοχίου με χειρόγραφους κώδικες, πολλοί από τους οποίους προέρχονταν από τη δική του βιβλιοθήκη [ΕΕΕ, 1988: 477]. Θα συνεχίσει το φιλανθρωπικό του έργο στην Ορθόδοξη Ανατολική Επικράτεια έχοντας εξασφαλίσει συνδρομές πιστών και δωρεές αρχόντων μεταξύ των οποίων ο Ν. Μαυροκορδάτος και ο Γρ. Γκίκας. Χτίζει νοσοκομείο στα Ιεροσόλυμα, σχολείο και ξενώνα στην Ιόππη, επιδιορθώνει και κατασκευάζει ναούς και μοναστήρια, ενώ συστήνει και αστεροσκοπείο στο Γαλατά [Σάθας, 1868: 433].
Συμμετέχει ενεργά στη σύνοδο που συνήλθε το 1722 -ή σύμφωνα με άλλες πηγές το 1724 [ΕΕΕ, 1988: 477]- στην Κωνσταντινούπολη για να αντιμετωπίσει φαινόμενα προσυλητισμού κι αυθαιρεσίας των Λατίνων έναντι των Ορθοδόξων, και συντάσσει τα πρακτικά της [ΜΕΕ, 1926: 739]. Στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του για την προάσπιση των συμφερόντων των ομοδόξων του εντάσσεται και η καθαίρεση του λατινόφρονα πατριάρχη Αντιοχείας Σεραφείμ, την οποία εξέδωσε στη Σμύρνη το 1725. Για τον ίδιο σκοπό γράφει επιστολή προς τον πάπα Ιννοκέντιο τον ΙΓ΄ (1721-1724) καταγγέλοντας τη δράση των Λατίνων μοναχών στην Παλαιστίνη [ΜΕΕ, 1929: 739].
Το 1727 πραγματοποιεί νέα περιοδεία στη Μολδοβλαχία έως και το 1729, οπότε αρρωσταίνει. Πριν το θάνατό του θα ορίσει διάδοχό του τον τότε μητροπολίτη Καισαρείας, Μελέτιο τον εξ Αίνου. Θα πεθάνει, τελικά, μετά από δυόμισυ περίπου δεκαετίες ενεργού δράσης στον πατριαρχικό θρόνο των Ιεροσολύμων, στις 7 Φεβρουαρίου 1731 [ΕΕΕ, 1988: 477].
Ο Χρύσανθος Νοταράς υπήρξε πολυγραφότατος σε συγγράμματα γεωγραφικού, ιστορικού, μαθηματικού και κυρίως εκκλησιαστικού περιεχομένου. Μεταξύ αυτών αναφέρουμε ενδεικτικά τα εξής: Εισαγωγή εις τα Γεωγραφικά και Σφαιρικά (Παρίσι, 1716), Ιστορία και Περιγραφή της Αγίας Γης και της Αγίας Πόλεως Ιερουσαλήμ (Βενετία, 1728), Πίναξ Γεωγραφικός της τε πάλαι και νέας απάσης εγνωσμένης Γης (Παδοβα, 1700) κ.α. Άλλο γνωστό έργο του είναι το Κιταϊα δουλεύουσα, που εξιστορεί πολεμικά γεγονότα στην Κίνα. Το κείμενο αυτό συνέγραψε κατά την πρώτη επίσκεψή του στην Μόσχα στηριζόμενος κυρίως σε πληροφορίες του Ρώσου Νικολάου Σπαθάρη Μιλέσκου, που εργαζόταν τότε στη διπλωματική υπηρεσία του Τσάρου [ΘΗΕ, 1968: 387]. Ακόμη, με δική του επιμέλεια προετοιμάστηκε κι ολοκληρώθηκε το έργο του θείου του Δοσιθέου Ιστορία περί των εν Ιεροσολύμοις πατριαρχευσάντων γνωστή και ως Δωδεκάβιβλος, το οποίο εκδόθηκε στο Βουκουρέστι από το 1715 έως το 1723 [ΕΕΕ, 1988: 477]. Από την συγγραφική παραγωγή του Χ. Νοταρά έχουν διασωθεί,επίσης, ανέκδοτα χειρόγραφα κείμενα και πλήθος επιστολών του.

Εργογραφία

Περί ιεροσύνης λόγος εγκωμιαστικός, Βουκουρέστι, 1702
Συνταγμάτιον περί των οφφικίων, κληρικάτων και αρχοντικίων της του Χριστού Αγίας Εκκλησίας και της σημασίας αυτών..., Βουκουρέστι, 1715 και Βενετία, 1778
Εισαγωγή εις τα Γεωγραφικά και Σφαιρικά, Παρίσι, 1716
Διδασκαλία ωφέλιμος περί μετανοίας και εξομολογήσεως,1724
Ιστορία και περιγραφή της Αγίας Γης και της Αγίας Πόλεως Ιερουσαλήμ, Βενετία, 1728
Εγχειρίδιον περί της κατ΄εξοχήν υπεροχής της Αγίας Πόλεως Ιερουσαλήμ και του Αγίου και Ζωοδόχου Τάφου του Κυρίου..., Βουκουρέστι, 1728
Πίναξ Γεωγραφικός της τε πάλαι και νέας απάσης εγνωσμένης Γης, Πάδοβα, 1828
Αντίρρησις εις τα όσα κακώς και ψευδώς λέγονται εις το προσκυνητάριον του Αγίου Όρους Σινά, Βενετία, 1732
Κιταϊα δουλεύουσα, ήτοι βιβλίον περιέχον τον πόλεμον, όπου οι Τάταροι της Μπογδόας εσήκωσαν κατά των Σινών, δηλαδή Κιταϊτών... (εκδόθηκε από τον Εμίλ Λεγκράν στη σειρά Biblioteque Gregue Vulgaire III)
Ερμηνεία και καταγραφή του τεταρτημορίου της σφαίρας, (ανέκδοτο)
Προθεωρία εις τους νόμους, (ανέκδοτο)
Διήγησις της αλώσεως Τεμεσβαρίου υπό Τούρκων
Τύποι προσηγοριών ων χρώνται τανύν οι νεώτεροι Έλληνες (εκδόθηκε από τον Φαβρίκιο στην Ελληνική Βιβλιοθήκη, τόμος ΙΑ')
Διασάφησις απλή και σύντομος εις τας παροιμίας του Σολομώντος, συλλεγείσα εκ διαφόρων ερμηνευτών παρά Χρυσάνθου ιεροδιακόνου Ιεροσολυμίτου
Έπη ηρωελεγεία εις Συρίγον και την Αντίρρησιν αυτού

Ε.ΑΜΥΓΔΑΛΑΚΗ Α. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ


Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Αρχιμανδρίτης Κάλλιστος, (1959), ''Ο Πατριάρχης Χρύσανθος [1707-1731]'', Νέα Σιών, σελ.427-435 και 482-496.
[ΕΕΕ=] Eκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών, τόμος 9Β, Αθήνα 1988.
[ΗΘΕ=] Ηθική και Θρησκευτική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα 1968, τόμος 12.
[ΜΕΕ=] Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, 2η έκδοση, Αθήνα 1926.
Σάθας Κ., (1868), Νεοελληνική Φιλολογία, Αθήνα.

Δοσίθεος, πατριάρχης Ιεροσολύμων (1669-1707) Βιογραφικά στοιχεία από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρυσόστομο.

Οι Αραχωβίτες μας ζητάνε να διαβάσουν κάτι για τον Δοσίθεο στα Ελληνικά.

Από την Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «ΠΥΡΣΟΥ» (Τόμος Θ’, σελ. 501-502)
αντιγράφομε το ακόλουθο βιογραφικό σημείωμα για τον πατριάρχη Δοσίθεο:

«Εγεννήθη τη 31 Μαΐου 1641 εν Αραχώβη του δήμου Φελλόης της επαρχίας Καλαβρύτων, εν Πελοποννήσω, υπαγομένης τότε υπό την μητρόπολιν Κορίνθου. Ο πατήρ του Νικόλαος κατήγετο εξ Αραχώβης, η δε μήτηρ του Άννα εκ της παρά την Αράχωβαν Ζεονίκης. Ο μητροπολίτης Κορίνθου Γρηγόριος Γαλανός, ο εξ Αμυκλών, εγένετο ανάδοχος του Δοσιθέου, ο δε πάππος τούτου Γρηγόριος εμόναζε τότε, υπό το όνομα Γερμανός, εν τη παρά την Κόρινθον μονή των Αγίων Αποστόλων. Αμφότεροι δε ούτοι επροστάτευσαν τον Δοσίθεον, εκπαιδευθέντα πιθανώς εν τη ειρημένη μονή. Παραμένουσιν εντελώς άγνωστα τα κατά την νεαράν ηλικίαν και την παίδευσιν του Δοσιθέου, πάντως δε ούτος την ευρυμάθειάν του οφείλει εις προπαίδευσίν τινα και εις τας εφεξής ιδιαιτέρως μελέτας. Εκ των νεωτέρων θεολόγων ειδικήν επίδρασιν ήσκησεν επ’ αυτόν ο Μελέτιος Συρίγος (1664), όν απεθαύμαζε.
Χειροτονηθείς διάκονος υπό του μητροπολίτου Κορίνθου Γρηγορίου, μετέβη τω 1657 εις Κωνσταντινούπολιν προς εύρεσιν θέσεώς τινος, εκεί δε γνωρίσας τον πατριάρχην Ιεροσολύμων Παϊσιον (1645-1660) προσελήφθη έκτοτε εις την υπηρεσίαν της Εκκλησίας Ιεροσολύμων, μεθ΄ ής αδιασπάστως συνεδέθη. Ευθύς δε από των πρώτων ημερών του νέου σταδίου του υπήρξε μάρτυς των μεγάλων αγώνων, ους διεξήγον οι πατριάρχαι Ιεροσολύμων εναντίον των ετεροδόξων υπέρ των προσκυνημάτων. Ο Παϊσιος, διαβληθείς υπό των Αρμενίων εις τους Τούρκους, συνελήφθη και εφυλακίσθη, ο δε νεαρός διάκονος Δοσίθεος, διαμένων εν τω Αγιοταφικώ μετοχίω, μετέβαινε καθ’ εκάστη εις την φυλακήν προς επίσκεψιν του Παϊσίου, «ανυπόδητος», ως επληροφόρησεν ο ίδιος, «λέγω δε ανυπόδητος, διότι ούτω, τω καιρώ εκείνω, επαιδαγώγουν ημάς οι προεστώτες». Ευτυχήσας ο Δοσίθεος να έχει προεστώτα τον Πατριάρχην Παϊσιον, παρεσκυάσθη υπ’ αυτού εις τους μέλλοντας μεγάλους αγώνας. Ο Παϊσιος απαλλαγείς της αρμενικής διαβολής ανέλαβεν περιοδείαν, ακολουθούμενος υπό του Δοσιθέου, το ύστατον δ’ επανακάμπτων εις Ιεροσόλυμα απέθανε καθ’ Οδόν, τη 2 Δεκεμβρίου 1660, επί των γονάτων του Δοσιθέου. Διάδοχος του Παϊσίου εξελέγη εν τη Κωνσταντινουπόλει ο Σιναϊτης Νεκτάριος 91661-1669), όστις προεβίβασε τον Δοσίθεον εις αρχιδιάκονον και συμπαρέλαβε μεθ’ εαυατού εις περιοδείας προς συλλογήν ερράνων υπέρ του Παναγίου Τάφου, ή και μόνον απέστειλεν αυτόν ως έξαρχον εις περιοδείας, καθ’ άς πολλάκις περιέπεσεν εις χείρας ληστών. Ο Νεκτάριος, μεγάλως εκτιμήσας τον ζήλον και την ικανότητα του Δοσιθέου, εχειροτόνησεν αυτόν πρεσβύτερον και τη 23 Σεπτεμβρίου 1666, μόλις το 25ον έτος της ηλικίας του άγοντα, μητροπολίτην Καισαρείας, ανέθηκε δε εις αυτόν διαφόρους αποστολάς. Μετά τριετίαν ο Νεκτάριος παρητήθη, διάδοχος δ’ αυτού υπό της εν Κωνσταντινουπόλει συνελθούσης συνόδου, τη 23 Ιανουαρίου 1669, εξελέγη ο Δοσίθεος.
Ο Δοσίθεος ανεδείχθη κατά πάντα άξιος του αξιώματος του Πατριάρχου Ιεροσολύμων, μεγάλην και ένδοξον αναπτύξας δράσιν. Μεταβάς άμα τη εκλογή του εις Ιεροσόλυμα, επελήφθη της αναδιοργανώσεως της Αγιοταφικής Αδελφότητος. Εκδόσας περί αυτής ειδικάς διατάξεις, κατώρθωσε να καταστήση αυτήν ικανήν όπως διεξάγη τους πολυυμνήτους αγώνας υπέρ των προσκυνημάτων της Παλαιστίνης, αλλά ταυτοχρόνως ερρύθμισε και την εσωτερική αυτής ζωής, ήτις έκτοτε φέρει την σφραγίδα του μεγαλοπράγμονος πατριάρχου. Ευρών δε το πατριαρχείον Ιεροσολύμων ο Δοσίθεος βεβαρημένον υπό χρέους, ανέλαβε μακράς περιοδείας ανά τας Ελληνικάς και λοιπάς ορθοδόξους χώρας, εκτελών ταυτοχρόνως έργον ευαγγελιστού και διδασκάλου. Εντεύθεν δε κατέστη πασίγνωστος, απέκτησεν μεγάλο κύρος και προς αυτόν κατέφευγον πάσαι αι Εκκλησίαι προς επίλυσιν μεγάλων εκκλησιαστικών ζητημάτων. Συλλέξας δε ικανά χρήματα κατά τας πρώτας περιοδείας του και αποκτήσας κτήματα εκ δωρεών υπέρ του Παναγίου Τάφου, ου μόνον τα χρέη εκπλήρωσεν, αλλά και προέβη εις ανακαινίσεις των ποοσκυνημάτων. Ούτω δε δι’ αγώνων ανεκδιηγήτων εναντίον των Λατίνων, πα’ ών δις εκινδύνευσεν να δολφονηθή, κατώρθωσεν ο Δοσίθεος ν’ ανοικοδομήση τον ναόν της Βηθλεέμ, του οποίου ετέλεσε τα εγκαίνια τω 1672.
Κατά την εποχήν εκείνη συνεταράσσετο η Ανατολή εκ των προκληθέντων υπό των Λατίνων και των προτεσταντών ζητημάτων, από της εποχής του μεγάλου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Κυρίλλου Λουκάρεως (1637), επί τη ευκαιρία δε των εγκαινίων του ναού της Βηθλεέμ ο Δοσίθεος συνεκρότησε την πολύκροτον σύνοδον εν Ιεροσολύμοις ήτις εξέδωσε την γνωστήν «Ομολογίαν» του Δοσιθέου, αποτελούσαν σπουδιαότατον συμβολικόν βιβλίον της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Μετά έν έτος ο εν Κωνσταντινουπόλει πρεσβευτής της Γαλλίας κόμις de Nointel εγένετο παραίτιος αιματηρά συγκρούσεως μεταξύ των Ελλήνων και των Λατίνων μοναχών, απεπιεράθη δε να καταλάβη το προσκύνημα της Βηθλεέμ. Ο Δοσίθεος εν Βελιγραδίω τότε ευρισκόμενος διεμαρτυρήθη προς την Τουρκικήν κυβέρνησιν, δια της Θράκης δε και της Μακεδονίας μετέβη εις Κωνσταντινούπολιν και εκείθεν, κατά Νοέμβριον του 1674, εις Αδιανούπολιν, όπου ευρίσκετο ο σουλτάνος Μεχμέτ Δ 91648-1687) και ο μέγας Βεζύρης Καρά Μουσταφά πασάς. Ο Δοσίθεος είχεν εκμάθει άριστα την τουρκικήν ως και την αραβικλην γλώσσαν, κατώρθου δε δια των γνωριμιών του και, προ πάντων, δια πλουσίων δώρων προς τους Τούρκους μεγιστάνας να διεξάγει επιτυχώς τους αγώνας του.Εν Ανδιανουπόλει δοιεξήχθη μεγάλη δίκη περί της κυριότητας των προσκυνημάτων, ενίκησε δε ο Δοσίθεος περιφανώς τους Λατίνους αντριδίκους, προστατευομένπους υπό του κόμιτος de Nointel. Ούτος διεμαρτυρήθη μετά την έκβασιν της δίκης, βοηθούμενος και υπό των πρεσβευττών των άλλων λατινικών Δυνάμεων, αλλ’ ο Δοσίθεος, βοηθούμενος και υπό του Μ. Διερμηνέως Παναγιωτάκη Νικουσίου, κατώρθωσε να προκαλέση σουλτανικόν διάταγμα (26 Οκτωβρίου 1675), δι’ ου ανεγνωρίζετο η κυριότης των Ελλήνων επί των προσκυνημάτων. Μετέβη εις Ιερουσαλήμ συνοδευόμενος υπό κυβερνητικού υπαλλήλου προς εφαρμογήν του διατάγματος. Δια πάντα ταύτα ο Δοσίθεος εδαπάνησε περί τας 40.000 γροσίων, κινδυνεύσας δε πάλιν να δολοφονηθή ενηγκάσθη να φύγη εξ Ιερουσαλήμ. Μετέβη εις Βηρυττόν, όππου διέφυγεν νέαν απόπειραν δολοφονίας, περιβληθείς τουρκικήν αμφίεσιν (¨τουρκιστί ημφιεσμένος»).
Διατρέχων δε και πάλιν τας Ελληνικάς χώρας προς συλλογήν βοηθειών υπέρ του Παναγίου Τάφου, ηναγκάζετο συνεχώς να μεταβαίνει ειςνΚωνσταντινούπολιν προς από΄κουσιν των ενεργειών των Λατίνων. Τω 1678 εδαππάνησεν 15000 γροσίων προς απόκρουσιν των ενεργειών των συνησπισμένων πρεσβευτών Αθσυτρίας, Γαλλίας, Βενετίας, Πολωνίας. Μετά τεραετίαν, ευρισκόμενος εν Ηβηρία του Καυκάσου, επληροφορήθη ότι ούτοι δαπανήσαντες 70.000 γροσίων και ψευδή παραστήσαντες έγγραφα, εζήτουν να καταλάβωσιν πάλιν τα προσκυνήματα. Ο Δοσίθεος σπεύσας εις Κωνσταντινούπολιν και Ανδριανούπολιν, τη βοηθεία του νέου Μ. διερμηνέως Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου(1709) κατόρθωσε ν’ αποκρούσει τους Λατίνους. Εν τω μεταξύ κατώρθωσε να εξαγοράσει τα κτήματα της χρεοκοπησάσης Ιβηρικής αδελφότητας του παναγίου Τάφου να επισκευάση αυτά, ν’ αποκτήση εις τα διάφορα κέντρα των ορθοδόξων χωρών μετόχια του Παναγίου Τάφου, να επεκτείνη δε την δράσιν του και μέχρι Ρωσίας, οπόθεν ηρωτάτο περί διαφόρων ζητημάτων και επενέβαινε μετά μεγάλου κύρους. Ήλπιζεν ο Δοσίθεος, ότι ο Μ. Πέτρος της Ρως΄λιας έμελλε να απελευθερώση τους Έλληνας από των Τούρκων, όθεν ανυπολογίστους παρέσχεν εις αυτόν πολιτικάς υπηρεσίας. Αλλά το 1688 εις τον εναντίον της Τουρκίας πόλεμον της Αυστρίας, Πολωνίας και Ενετίας προσετέθη και η Ρωσία, αναλαβούσα δύο εκστρατείας κατά της Κριμαίας. Η Τουρκία ηττηθείσα ευρέθη προ των αξιώσεων της Γαλλίας, ή της εζήτει τα προσκυνήματα του παναγίου Τάφου, άλλως ηπείλει ότι θα προσετίθετο εις τους αντιπάλους της Τουρκίας. Ο σουλτάνος Μεχμέτ Δ καθαιρεθείς αντικατεσυτάθη υπό του Σουλεϊμάν Β (1687-1691) εφονεύθη δε ο φίλος του Δοσίθεου Μ. βεζύρης. Και κατ’ αρχάς μεν ο νέος σουλτάνος και ο νέος Μ. βεζύρης Κιοπρουλή Ζαέ Μουσταφά πασάς εφάνησαν ευνοϊκοί προς τους Έλληνας, αλλά ο Γάλλος πρεσβευτής Castagneres de Chateaunef, δαπανήσας άφθονα χρήματα και χρησιμοποιήσας την στενάχωρον θέσιν της Τουρκίας, κατώρθωσε κατ’ Απ΄ριλιον του 1689 ν’ αποσπάση σουλτανικόν φορμάνιον, δι’ ου παρεχωρούντο εις τους Λατίνους μοναχούς τςη Ιερουσαλήμ θόλοι τινές και αψίδες εν τω ναώ της Αναστάσεως , η Αποκαθήλωσις, το ήμισυ του Γολγοθά, το δικαίωμα του λειτουργείν επί του Άγίου Τάφου, το εν βηθλεέμ Σπήλαιον της Γεννήσεως μετά των κλειδών.
Το γεγονός τούτο οι μεν Λατίνοι εχαιρέτισαν ως θρίαμβον, οι δε ορθόδοξοι ως μεγίστην απώλειαν. Αλλ’ ο Δοσίθεος, παρ’ όλην την θλίψιν ήν ησθάνθη, κατώρθωσε να διατηρήση την ψυχραιμίαν του, εξέδωκεν δε και ειδικήν εγκλυκλιον προς το Ελληνικόν Έθνος συνιστών εγκαρτέρησιν και παρέχων την ελπίδαν περί ανακτήσεως των προσκυνημάτων. Χωρίς να παύση την άλλως αξιοθαύμαστον δράσιν του, την ίδρυσιν των σχοελίων εν Μόσχα και αλλαχού και τρυπογραφείων, την έκδοσιν ογκωδεστάτων τόμων περιεχόντων αρχαία συγγράμματα, και χωρίς να παύση τας διαρκείς περιοδείας του, όλην την προσοχήν του εφεξής είχεν εντεταμένην εις το ζήτημα της ανακτήσεως των Αγίων Τόπων. Τόμον δε ολόκληρον δύναται ν’ αποτελέση η αφήγησις των σχετικών ενεργειών του. Και δεν ηυτύχησεν μεν ν’ ανακτήση τα ιερά προσκυνήματα, αλλά κατώρθωσεν να προλάβη την εν αυτοίς επέκτασιν των Λατίνων, τη βοηθεία και του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου. Τη 7η Φεβρουαρίου 1707, μόλις καταφθάσας το 66 έτος της ηλικίας του, απεβίωσεν ο μέγας πατριάρχης εν τω εν Κωνσταντινουπόλει Αγιοταφικώ μετοχίω.
Τριάκοντα και οκτώ έτη χρηματίσας πατριάρχης Ιεροσολύμων ο Δοσίθεος, ουδέ δύο ολόκληρα έτη δι’εμεινεν εν Ιεροσολύμοις, τετράκις μόνον μεταβάς εκέι (1971, 1675, 1678, 1683). Και την μεν πρώτην φοράν ανωκοδόμησε τον ναόν της Βηθλεέμ, την δευτέραν την μονήν της αγίας Θέκλης, την τρίτην την μονή του προφήτη Ηλιού, την τετάρτην την μονήν του αγίου Σάββα. Διαρκώς αγωνιζόμενος υπέρ του Παναγίου Τάφου και περιοδεύων ανέπτυξε μεγίστην δράσιν εν τη καθ΄’ολου ορθοδόξω Εκκλησία, ταύτην δ’ ενίσχυσε δια των πολυτίμων συγγραμμάτων, άτινα εδημοσίευσε και άτινα εστρέφοντο ιδίως εναντίον της λατινικής Εκκλησίας.
Μεταξύ τούτων εξέχει η αντιρρητική τριλογία, ¨Τόμος καταλλαγής» (1692), «Τόμος αγάπης» (1698), «Τόμος χαράς» (1705). Έτερα συγγράμματα εξέδωκεν τα εξής: «Νεκταρίοιυ Ιεροσολύμων προς τας προσκομισθείσας θέσεις Περί της αρχής του πάπα¨(1682), «Συμεών Θεσσαλονίκης κατά αιρέσεων» (1683), «Μαξίμου Πελοποννησίου Εγχειρίδιον κατά του σχίσματος των παπιστών» (1690). «Μελετίου Συρίγου κατά των καλβινικών κεφαλαίων και ερωτήσεων Κυρίλλου του Λουκάρεως Αντίρρησις και Δοσιθέου πατριάρχου Ιεροσύμων κατά της καλβινικής φρενοβλαβείας» (1690), «Ακολουθίαι της Οσίας Παρασκευής της Νέας και του οσίου πατρός ημών Γρηγορίου του Κεκαπολίτου άμα και των προερτίων της εν τω ναώ εισόδου της υπεραγίας θεοτόκου» (1692), «Ορθόδοξος ομολογία της πίστεως της καθολικής και αποστολικής Εκκλησίας της Ανατολής και Έκθεσις περί των τριών μεγίστων αρετών: Πίστεως, Ελπίδος και Αγάπης» (1669). Το δε πολύκροτον και περισπούδαστον σύγγραμμα αυτού «Περί των Ιεροσολύμοις πατριαρχευσάντων» (1715) εδημοσιεύθη υπό του διαδόχου του Χρυσάνθου. Ο Δοσίθεος είχε παρασκευάσει και άλλα συγγράμματα προς έκδοσιν, οίον την «Συναγωγήν νόμων», την «Ιστορίαν της επσικοπής Σινά», τόμους δε ολοκλήρου αποτελεί η ιδιατέρα αυτού αλληλογραφία σωζομένη εν τω αρχείω του πατριαρχείου Ιεροσολύμων.

Βιβλιογραφία

Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, αρχιμ: Δοσίθεος πατριάρχης Ιεροσολύμων, εν Ιεροσολύμοις 1907-,

Του αυτού, Ιστορία της Εκκλησία των Ιεροσολύμων, εν Ιεροσολύμοις και Αλεξανδρε’ια 1910, σελ. 532-605. – ,

A. Palmieri, Dositheo Patriarcha Greco di Gerusalemme, Firenze 1909».


Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρυσόστομος

2008...Καλή χρονιά. Με υγεία και δημιουργία

Αυτή είναι η πατρίδα μας όπου, όπως θα έλεγε ο Σεφέρης, βλάστησαν τα παιδικά μας χρόνια. Διαυγής σαν παγωμένος αέρας.

Πώς όμως να αναζητήσει κανείς να βρει τις ρίζες του γενεαλογικού του δένδρου;
Οι πιο χρήσιμες πηγές φαίνεται να είναι:

*μητρώα

*συμβολαιογραφικά αρχεία

*φορολογικές καταγραφές

*αρχεία κοινότητας

*αρχεία ενοριών.

Που είναι τώρα τα αρχεία της Αράχωβας; Στη σημερινή Άμπελο; Στην Ακράτα;
Επίσης υπάρχουν οι διαδικτυακοί τόποι αναζήτησης:

searchforancestorrs.com

ancestry.com

genealogy.com

myheritage.com

familysearch.org

Ασφαλώς πολλά αρχεία και γεγονότα έχουν για πάντα καταστραφεί και σβηστεί. Αλλά αυτό δεν μας εμποδίζει να προσπαθούμε να διατηρούμε συνδέσεις μας με την ιστορία μας.

Έτσι και αλλιώς τα νήματα της συνέχειας της κληρονομιάς μας τα κρατούν οι ποιητές, τα τραγούδια, οι χοροί...