Tuesday, January 23, 2007

Η Τρυγινού της ιστορίας




Ανεβήκαμε πάλι στην άκρη κόσμου, την αρχή του κόσμου, εκεί από όπου ξεκινήσαμε. Αφού αλωνίσαμε τον κόσμο κάνουμε κάθε χρόνο κύκλο και επιστρέφουμε στον εαυτό μας. Είκοσι χρόνια τώρα παίρνουμε το μονοπάτι τής Τρυγινούς, και μια φορά τον χρόνο πίνουμε από της μνήμης το νερό. Το μονοπάτι είναι μυστικό. Η Τρυγινού είναι η μυστική πηγή του άγνωστου μέσα μας. Είναι σαν την αρχαία κρήνη που όμως το λάλον ύδωρ της δεν έχει σβήσει. Δεν εθελοτυφλούμε. Δεν θέλουμε χρησμό από κανένα μαντείο. Θέλουμε να αναμετρηθούμε με τις πηγές μας. Να ερευνήσουμε.

Η Τρυγινού είναι μια πραγματική παλιά πέτρινη κρήνη στην Εξοχή Αιγείρας ή Ράχωβα Φελόης. Εμείς είμαστε μια πραγματική παρέα από παιδιά-μαθητές του δασκάλου Σπ. Μανωλόπουλου. Υπάρχουν και άλλες, λίγες, παρέες σαν εμάς. Επισκεπτόμαστε τον τόπο μας για να συσκεφθούμε, να μείνουμε μόνοι με τον εαυτό μας μαζί με τους άλλους. Έχουμε μια κοινή αναφορά, μια κοινή πηγή, την ιστορία. Η αναφορά μας στον δάσκαλο είναι η επιθυμία για μάθηση, επιθυμία να δώσουμε μορφές, να ποιήσουμε τον κόσμο μέσα μας με διαύγεια.

Είμαστε πλάσματα ενός ονείρου που ένας δάσκαλος ονειρεύτηκε και μετά μας εμφύσησε την λήθη του χρόνου της μαθητείας μας (Μπόρχες: Μυθοπλασίες). Θέλουμε να θυμηθούμε τι μας έπλασε. Ελπίζουμε μόνο να μη είναι μόνο η νοσταλγία που μας κινεί γιατί τότε όλη αυτή η προσπάθεια θα τελειώσει με μας. Πιστεύουμε ότι επιστρέφουμε για να τρυγήσουμε αισθήσεις, αντιλήψεις, να γνέσουμε νήματα μνήμης και φαντασίας, να ξετυλίξουμε τον μίτο της σκέψης στους λαβυρίνθους του κόσμου.

Κάθε στέρνα, μονοπάτι, πέτρα, μάντρα, ή φράχτης, κάθε πλατάνι, αυλάκι, θάμνος, κερασιά, καρυδιά, κορομηλιά, κάθε αυλή, ή περιβόλι έχει για μας σημασία, είναι μια γεωγραφία όπου έχουν χαραχθεί γεγονότα της ζωής, συναντήσεις, κρυφές και φανερές, ερωτικές, παιχνίδια, τόπι, ταμ τιριρίμ, ξεκουκερό, τυρί και ψωμί, σκληρές εργασίες, περιπλανήσεις, περιέργεια και αναζητήσεις, ατέλειωτες συζητήσεις στο καφενείο, συγκρούσεις, νιτερέσια, κόλπα, κλοπές, παλικαριές, απώλειες, κηδείες, συγκινήσεις, διαμάχες, διχόνοεις, έριδες, εξοστρακισμοί, εμφύλιος, εκτελέσεις, γάμοι, βαπτίσια, συχαρήκια, έρωτες και χοροί.
Οι περιηγήσεις μας ζωντανεύουν τον τόπο και την ιστορία του. Στο θρόισμα της φύσης, στους ψιθύρους, στα φτερουγίσματα, ακούμε αυτούς που δεν έχουν πια φωνή, τις σκιές που αναδύονται από τον Άδη των σκιών, των αναμνήσεων. Η περιήγηση εκεί όπου κρατούν οι ρίζες μας είναι μια παλινδρόμηση μέσα μας από λογικές σκέψεις σε μορφές πιο πρωταρχικές: αισθητηριακές εικόνες που αποτελούν τις ρίζες των αναπαραστάσεών μας.

Η περιήγηση είναι και μια ψυχαγωγία (ικανοποίηση της ψυχής). Δεν υπάρχει πιο μεγάλη ικανοποίηση από την ποίηση μορφών ικανών να περιέξουν τις συγκινήσεις μας. Ο χρόνος δεν γυρνά αν δεν περάσεις για μια στιγμή από τον παράδεισο είπε ο Μπόρχες. Αν δηλαδή δεν αφεθείς και δεν ανατρέξεις για λίγο στις αρχικές πηγές σου.

Ο Μπόρχες στις Μυθοπλασίες γράφει για την αλήθεια ότι «η μητέρα της είναι η Ιστορία, η ανταγωνίστρια του χρόνου, η παρακαταθήκη των πεπραγμένων, ο μάρτυς για το παρελθόν, το παράδειγμα και η συμβουλή για το παρόν, η προειδοποίηση για το μέλλον... Η ιστορία μητέρα της αλήθειας: Η ιδέα είναι εκπληκτική. … δεν ορίζει την Ιστορία ως αναζήτηση της πραγματικότητας αλλά ως καταγωγή της. Η ιστορική αλήθεια … δεν είναι αυτό που συνέβη∙ είναι αυτό που κρίνουμε ότι συνέβη». Αυτή την καταγωγή ψάχνουμε. Ψάχνουμε να βρούμε την καταγωγή των σκέψεών μας στις σωματικές μας πηγές, στις αισθήσεις, κινήσεις, αντιλήψεις μας που μας συνδέουν με μύχιες εμπειρίες.

Γνωρίζοντας την ιστορία μας ελπίζουμε να γνωρίσουμε την πηγή του αγνώστου πού κατοικεί το σώμα μας. Έχουμε αποδεχθεί την περατότητα της λογικής και της δικαιοσύνης, την προσωρινότητα της ζωής, συνειδητοποιήσαμε ότι δεν μείναμε νέοι. Το κομμάτι από τη παντοδυναμία που έχουμε αφήσει έγινε μια σκιά, μια σκέπη για τις επόμενες γενιές. Από τότε που γεννηθήκαμε φέρνουμε το βάρος μιας κληρονομιάς που θα περάσει στα παιδιά μας. Σε αυτό το χρέος ταυτότητας προσπαθούμε να ανταποκριθούμε με πράξεις πολιτισμού.

Εδιζησάμην εμωεαυτόν έγραψε ο Ηράκλειτος αναζητώντας τον εαυτό του. Αυτός που επιστρέφει από κει που ξεκίνησε, πάει στο σπίτι του, και μπορεί να πει με τα λόγια του Ελύτη «Αυτό που γύρευα είμαι». Γι αυτό επιστρέφει. Δεν πάει να εκμεταλλευθεί τον τόπο του, «δεν παίρνει τις πέτρες από τα παλιά του σπίτια» για να κτίσει αλλού κατοικία. Η Ιθάκη που βρίσκει δεν είναι η ίδια με αυτήν που περιμένει, γιατί κάθε φορά που επιστρέφει έχει κι αυτός αλλάξει. Η Ιθάκη είναι το ταξίδι της γνώσης (Καβάφης) δεν είναι ο τόπος μιας ιδιοκτησίας. Δεν είναι δικές μας αυτές οι πέτρες για να τις δώσουμε. Δεν είναι δική μας η ιστορία να τη χαρίσουμε.

Ελπίζουμε ότι αυτή η γνώση θα μας οδηγήσει σε πράξεις δημιουργικές. Συναντήσεις, συζητήσεις, περιηγήσεις, θερινά μαθήματα, γιορτές, αυτοσχέδιες παραστάσεις, απαγγελίες ποιημάτων, αφηγήσεις παραμυθιών στα αλώνια. Για να παίξουν τα παιδιά πρέπει να τους δώσουμε ένα τόπο που έχει ιστορία, όχι φαντάσματα αμίλητα, θαμπές σκιές χωρίς βάθος.

Η Εξοχή, όπως την λένε τώρα, είναι πια σχεδόν ένα εικονικό χωριό. Δεν μοιάζει πια με το πραγματικό χωριό που έσφυζε από ζωή. Που πήγαν όλοι οι παλιοί και οι νέοι; Ένα μόνιμο κάτοικο έχει, από το Φθινόπωρο μέχρι το καλοκαίρι πού έρχονται οι παραθεριστές. Όλοι οι υπόλοιποι είμαστε αγνοούμενοι, άλλοι πέθαναν πραγματικά και άλλοι είναι ωσεί παρόντες.

Εμείς πηγαίνουμε κάθε χρόνο να βρούμε τα ίχνη πού αφήσαμε με το βλέμμα, την αφή, τις αισθήσεις μας πάνω στις πέτρες, στα αυλάκια, στα μονοπάτια, στα δέντρα, στις εκκλησίες, στις βρύσες. Πάμε να βρούμε τον εαυτό μας μέσα από τους άλλους και τις ιστορίες που λένε και ανασυστήσουν την ζωή. Αυτό που διακρίνει τους ανθρώπους από τα ζώα είναι ότι λένε ιστορίες, αφηγούνται τις εμπειρίες τους.

Αντί να φτιάξουμε ένα λαογραφικό μουσείο, ή ένα βιβλίο ιστορίας, ή ένα λεύκωμα με ενθύμια, αποφασίσαμε να φτιάξουμε μαζί, όσοι θέλουν, έναν τόπο στο ΙΝΤΕΡΝΕΤ, όπου αυτοί πού για κάποιο λόγο δεν γίνεται να επισκεφθούν το πραγματικό χωριό να έχουν, αν το επιθυμούν, πρόσβαση στα δίκτυα, στα διαθέσιμα αρχεία, στις συνδέσεις της συλλογικής μνήμης που ανήκει σε όλους μας και όλοι μας της ανήκουμε. Θέλουμε να φτιάξουμε ένα τόπο μνήμης όπου οι ζωές και εργασίες των ανθρώπων που κατοικούσαν εδώ και υφάνθηκαν σε μύθους μας περιμένουν - τώρα σε νάρκη - να τις ξυπνήσουμε.

Όπως λέει η Σούζαν Σόντανγκ ‘κάθε μνήμη είναι ατομική, δεν αναπαράγεται, πεθαίνει μαζί με το εκάστοτε άτομο. Αυτό που ονομάζεται συλλογική μνήμη δεν είναι ανάμνηση παρά συνομολογία: ότι το ‘περί ου ο λόγος’ είναι σημαντικό, και ιδού η ιστορία για το πώς έγιναν τα πράγματα, με τις φωτογραφίες που εγγράφουν την ιστορία στο μυαλό μας’.

Περιμένουμε από όλους όσους τους αφορά να μας φέρουν νέα, ειδήσεις, παλιά αρχεία, ντοκουμέντα, γενεαλογικά δέντρα, παραμύθια, φαντασίες, τραγούδια, ποιήματα, ιστορίες για διενέξεις, συνοικέσια, γάμους, πολέμους, ανέκδοτα, φωτογραφίες, μητρώα, προικώα, απολυτήρια στρατού, συμβόλαια, ονόματα, τοπωνύμια, λογαριασμούς, νιτερέσια, στατιστικές, γράμματα, καρτ ποστάλ, αποκόμματα εφημερίδων, φωτοτυπίες από βιβλία.

Τίποτα δεν είναι ασήμαντο. Η ιστορία μιας εποχής δεν γράφεται με τις ζωές επιφανών ανδρών αλλά με απλά επεισόδια καθημερινής ζωής. Ο Αριστοτέλης αναφέρει τον Ηράκλειτο που όταν κάποιοι τον επισκέφτηκαν τον βρήκαν δίπλα στη φωτιά να ζεσταίνεται και δίστασαν∙ αυτός τους είπε να προχωρήσουν. ‘Μη διστάζετε… υπάρχουν και εδώ θεοί’. Έτσι, μας λέει ο Αριστοτέλης, πρέπει να προχωρούμε και στων πιο ασήμαντων την μελέτη με πίστη ότι το κάθε τι στον κόσμο κρύβει μέσα του κάτι το φυσικό∙ που σημαίνει: κάτι το ωραίο.

«Άκουε μόνον τι λένε μέσα σου οι βαθύτεροι παλμοί σου, άκουε τι λέει το αίμα σου, άκουε τι λέει ο ψίθυρος ο απαλός και η βοώσα καταιγίδα, που ανεβαίνουν απ’ τα σπλάχνα σου και από τα όνειρά σου» έγραφε ο Αντρέας Εμπειρίκος στον Νίκο Εγγονόπουλο.

Είναι παράδοξο να φτιάξουμε τον τόπο της καταγωγής μας στο ΙΝΤΕΡΝΕΤ. Είναι απόλαυση να γνωρίζεις έναν τόπο με μια περιήγηση, να περπατάς στον Κλοκό και να χάνεσαι, και να ξαναβρίσκεις το μονοπάτι σου. Ξαναβρίσκεις μέσα τις αισθήσεις την ηχώ των αισθήσεων της παιδικής ηλικίας. Έτσι γίνεται ένα θαύμα. Οι μνήμες δεν σε κατατρέχουν πια, η πόλη δεν σε ακολουθεί, αντιλαμβάνεσαι ότι την ζωή σου δεν την ρήμαξες σε αυτήν εδώ την κόγχη τη μικρή, αλλά αντίθετα ανακτάς χαμένο χρόνο με αυτό το παιχνίδι που κάνεις με τις εικόνες (ήχους, αφές, γεύσεις, οσμές, όψεις) από το παρελθόν.

Αν η επιθυμία ξεκινήσει από τα σπλάχνα και πάει να βρει αυτούς που λείπουν θα μαζέψει στον δρόμο νοήματα και θα επιστρέψει σε μας πάλι με πραμάτειες που θα κάνει τον καθένα μας πλούσιο υποκείμενο των επιθυμιών του. Αυτά μπορούμε να τα μεταδώσουμε στα παιδιά ως παραδείγματα σκέψης, χαράς, ζωής, εργασίας, παιχνιδιού, έρευνας. Η Τρυγηνού είναι της γνώσης, δεν είναι της ιδιοκτησίας.

Η ΤΡΥΓΗΝΟΥ